Zehirle gelen umut! Bilim insanlarını şaşırttı, 650’den fazla kez ısırıldı! ‘Yıllardır bunu bekliyordum, harika bir duygu’

Bilim dünyası, Tim Friede isimli herpetologun (sürüngenler ve amfibiler üzerinde uzmanlaşmış bir zoolog) kanından elde edilen antikorlarla üniversal panzehir geliştirme yolunda büyük bir adım attı.

57 yaşındaki Tim Friede’nin yılanlara olan ilgisi, daha çocukken başladı. Wisconsin’de büyüyen Friede, küçük yaşlarda jartiyer yılanlarını (Thamnophis cinsine ilişkin, çoklukla zararsız, küçük ila orta uzunluk yılan türleri) yakalayarak bu canlılara hayranlık beslemeye başladı.

Beş yaşında birinci sefer bir yılan tarafından ısırıldığında, bu tecrübe onu korkutmak yerine daha da cezbetti. Yetişkinliğinde bu ilgi, tehlikeli boyutlara ulaştı. Evvel örümcek ve akreplerle başlayan deneysel çalışmaları, 2000’li yılların başında zehirli yılanlara yöneldi.

Hedefi açıktı: Zehirli yılanlara karşı bağışıklık kazanmak ve bunu bilimsel bir temele oturtarak, global bir sıhhat krizine tahlil üretmek.

KENDİSİNE 650’DEN FAZLA DEFA YILAN ZEHRİ ENJEKTE ETTİ

Friede, bu süreçte kendisine tam 650’den fazla defa yılan zehri enjekte etti ve 200’den fazla kere kobralar, kara mambalar, taypanlar, kraitler üzere ölümcül yılan çeşitleri tarafından ısırılmasına müsaade verdi. Friede, yılanlarla kurduğu bu vefatına bağlantıyı şöyle tanımlıyor: “Beni öldürmek istiyorlar, ben ise hayatta kalmak istiyorum.”

HAYATINI TEHLİKEYE ATTI, MEVTTEN DÖNDÜ

2001 yılında bir Mısır kobrasını sağmaya çalışırken kazara ısırıldığında, aylarca süren mikrodoz deneylerinin (bir husus yahut bileşiğin çok düşük dozlarda bedene verilmesi) sayesinde hayatta kaldı. Fakat birkaç ay sonra, bir diğer kobranın pazısını ısırmasına müsaade verdiğinde durumu bu defa daha kritikti. Hayvanat bahçesinden temin edilen altı doz panzehirle hayata döndürüldü. Tam dört gün boyunca komada kaldı.

Bu olaydan sonra daha dikkatli bir yaklaşım benimsese de denemelerine devam etti. “İlk ısırıklar çılgıncaydı” diyen Tim Friede, “Bin sefer arı sokması üzere. Tavana kadar çıkan korku düzeyleri yaşayabilirsiniz. Fakat vakitle zihninizin sizi nereye götürebileceğini öğreniyorsunuz” tabirlerini kullandı.

BİLİM DÜNYASININ DİKKATİNİ ÇEKTİ

2017 yılında, immünolog Jacob Glanville, Friede’nin alışılmadık deneylerini fark etti. Üniversal bir grip aşısı üzerinde çalışan Glanville, misal biçimde tüm yılan çeşitlerinin toksinlerine karşı tesirli olabilecek üniversal bir panzehir geliştirme fikrini ortaya attı.

Glanville, farklı yılan çeşitlerinin zehirlerinde ortak bir moleküler gaye belirleyerek bu amaca yönelen insan antikorları bulmayı amaçlıyordu. Fakat bunun için ağır zehir maruziyetine uğramış bir insanın bağışıklık sistemine muhtaçlık vardı. Aradığı kişi belirliydi: Tim Friede!

Glanville “Garip olduğunu biliyorum ancak kanınızın bir kısmına bakmakla nitekim ilgileniyorum” dediğinde, Friede hiç tereddüt etmedi: “Yıllardır bu çağrıyı bekliyordum” diye yanıtladı.

KANI ÜNİVERSAL PANZEHİRE İLHAM OLDU

Friede’nin bağışıklık sisteminin yaklaşık 25 yıllık zehir maruziyetine nasıl reaksiyon verdiğini incelemek isteyen Glanville ve takımı, kanında bulunan antikorları tahlil etti. Sonuçlar çarpıcıydı.

Araştırmacılar, nörotoksinlerin felce neden olan kısmını amaç alan ultra geniş tesirli bir antikor keşfetti. Bu antikor, bilhassa kara mamba ve kobra üzere nörotoksik tiplere karşı güçlü bir müdafaa sağlıyordu. Akabinde Friede’nin kanından elde edilen ikinci bir geniş tesirli antikor daha tanımlandı.

Ekip, bu iki insan antikorunu, kimi panzehir çalışmalarında daha evvel tesirli olduğu bilinen varespladib isimli küçük bir molekülle birleştirdi. Bu üç bileşenli ‘panzehir kokteyli’, farelerde 13 yılan cinsine karşı tam, 6 tipe karşı ise kısmi muhafaza sağladı. Kapsam, Asya, Afrika, Avustralya, Kuzey Amerika üzere çeşitli coğrafyalardaki genetik olarak farklı yılanları içeriyordu.

Bu atılım, geçtiğimiz hafta Cell mecmuasında (biyoloji ve ömür bilimleri alanında dünyanın en itibarlı ve tesirli bilimsel mecmualarından biri) yayımlandı. Columbia Üniversitesi’nden araştırmacı Peter Kwong, daha fazla yılan cinsine karşı tesir gösteren bir kokteyl formülüne yöneldiklerini ve başarılı sonuçlar aldıklarını belirtti.

Liverpool Üniversitesi’nden Stuart Ainsworth ise araştırmanın sentetik insan antikorlarıyla bu kadar geniş tesir gösteren birinci antivenom çalışması olduğunu vurguladı. Ancak insan denemeleri yapılmadan kesin muvaffakiyetten kelam edilemeyeceğini de belirtti.

Dünya Sıhhat Örgütü’nden David Williams da bu gelişmenin gerçek tarafta bir adım olduğunu, lakin zehirlerin karmaşık yapısı nedeniyle her bileşenin tesirini nötralize etmenin zorluklarını hatırlattı. Williams, “Zehirdeki sırf temel bileşenleri nötralize edersek, öbür toksinlerin ne yapacağını bilmiyoruz. Bu nedenle klinik deneyler çok önemli” dedi.

ZEHİRLE GELEN MİRAS

Friede, artık Centivax’ta (biyoteknoloji alanında faaliyet gösteren bir şirket) herpetoloji direktörü olarak vazife yapıyor. Son yılan ısırığını 2018 yılında bir su kobrasından aldı. Bugün deneylerine son vermiş durumda olsa da bu sürecin kendisini ne kadar değiştirdiğini anlatırken duygulanıyor:

“İnanamadım. Hakikaten inanamadım. İnsanlık için bir şey yaptığımı ve bilime katkıda bulunduğumu bilmek mükemmel bir his.”

Friede’nin öyküsü, sıra dışı bir ferdî takıntının, milyonlarca hayatı kurtarabilecek bilimsel bir atılıma nasıl dönüştüğünü gösteriyor. Lakin bilim insanları onun formülünün çok tehlikeli ve tekrar edilemez olduğunu net biçimde vurguluyor. Glanville, “Kimse bunu denememeli, Tim’in yaptığı şey tek ve tekrarlanamaz bir fedakârlık” biçiminde konuştu.

New York Post’un ‘I’ve let hundreds of venomous snakes bite me on purpose — it’s painful and put me in a coma but there’s a medical upside’ vilayet NPR’nin ‘He let snakes bite him some 200 times to create a better snakebite antivenom’ başlıklı haberlerinden derlenmiştir.

Fotoğraflar: iStock