Kuşaklar, içine doğduğu devrin siyasetinden iktisadına, medyasından eğitimine kadar pek çok etkenden beslenerek şekilleniyor. Her nesil evvelki jenerasyonların mirasını devralırken kendi lisanlarını, pahalarını ve ritüellerini yaratarak bir dönüşüme de öncülük ediyor. Bu dönüşümün izini İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Emre Erdoğan ve ‘Medya, Aile ve Kuşaklar’ isimli kitabın muharriri, İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa, Teknik Bilimler Meslek Yüksek Okulu Öğretim Üyesi Doç. Dr. Meltem Güzel’le sürdük.

Bugünün çocuk ve gençlerini anlamak için sırf yaşadıkları çağa değil, onları yetiştiren jenerasyonlara da bakmak gerektiğini söyleyen Doç. Dr. Meltem Güzel, “Z Kuşağı’nın ebeveynleri yüklü olarak X Kuşağı’ndan; Alfa Kuşağı’nınkilerse çoğunlukla Y Kuşağı’ndan oluşuyor” bilgisini veriyor. Bu nesillerin çocuklarıyla kurduğu bağlantılar direkt onların bedel dünyasını ve davranış biçimlerini şekillendiriyor. Güzel’e nazaran, X Nesli, kendi ebeveynlerinden (‘Bebek Patlaması’ Kuşağı) gördüğü otoriter ve aralıklı aile yapısının bilakis çocuklarına daha yakın, muhafazacı ve rehberlik eden bir rol üstleniyor. Bu nedenle Z Jenerasyonu, her ne kadar teknolojiyle iç içe büyümüş olsa da aileleriyle güçlü bağlar kurmuş, onların yönlendirmelerine kıymet veren bir nesil olarak öne çıkıyor: “Çalışmalar gösteriyor ki; X Nesli ebeveynler tarafından yetiştirilmiş olmalarının tesiriyle Z Jenerasyonu bir evvelki nesille kıyaslandığında daha tutucu bir kuşak.”

Alfa Kuşağı’ysa daha geç yaşta çocuk sahibi olan, eğitimli ve toplumsal etrafı daha çeşitli Y Jenerasyonu ebeveynlerin çocukları. Hoş, Y Kuşağı’nın yüksek beklentilerle büyütülen, özgüvenli bireyler olarak çocuklarına özgürlükçü ve demokratik aile yapısını aktardığını belirtiyor ve bu durumun Alfa Kuşağı’nda daha kişisel, meraklı, teknolojiyle çok erken yaşta tanışan bir profil yarattığını söylüyor: “Alfalar, şimdiye kadarki en eğitimli ve teknolojiye en hâkim nesil olma potansiyeline sahip.” Hoş bu çocukların birebir vakitte büyük ölçüde büyükanne ve büyükbabaları (Bebek Patlaması Kuşağı) tarafından desteklendiklerini ve bunun da kişilik gelişimlerinde değerli bir rol oynadığını tabir ediyor.

İmkân eşitsizliği

Alfa Kuşağı’nın teknolojiyle iç içe doğduğunu ve dijital dünyanın onlar için ‘doğal bir uzantı’ haline geldiğini söyleyen Hoş “Teknolojiyi kullanmak onlar için içgüdüsel bir şey. Ailelerin çocuklara erken yaşta toplumsal medya hesapları açmalarıyla birlikte çocuklar bir dijital kimlik kazanıyor ve çok erken yaşta dijital tüketici haline geliyorlar” diyor.

Beta Jenerasyonu içinse şimdi somut müşahedeler yapılamadığını belirten Hoş bu neslin yapay zekâ, arttırılmış gerçeklik, sanal avatarlar ve hologram teknolojileriyle şekillenen bir dünyada büyüyeceğini öngörüyor.

Meltem Hoş eğitim kurumlarının bu jenerasyonların gereksinimlerine tam manasıyla karşılık veremediği konusuna da dikkat çekiyor ve okullardaki teknolojik imkân eşitsizliğinden bahsediyor: “Pek çok okulda akıllı tahtalar, tabletler, online eğitim platformları üzere dijital araçlar müfredata dahil edilmeye çalışılıyor. Lakin bu efor her yerde eşit biçimde karşılık bulmuyor. Bu nesiller, klâsik ders anlatımı yerine interaktif ve dijital içerikleri daha alımlı buluyor. Eğitici oyunlar, sanal gerçeklik tecrübeleri ve interaktif içerikler, bu neslin öğrenme biçimleri üzerinde tesirli oluyor. Alfa Jenerasyonu erken yaşlardan itibaren kodlama, robotik ve teknolojik eğitim almak istiyor. Okullar bu alanları müfredata dahil etme uğraşında lakin uygulamada istenen randıman sağlanamıyor.”

‘Z Nesli için toplumsal sorumluluk var olma biçimi’

Prof. Dr. Emre Erdoğan genç jenerasyonların siyasette, iktisatta ve kültürel ömürde nasıl bir rol üstleneceğine ait şunları söylüyor: “Artan eğitim seviyesi, dijital okuryazarlık, eleştirel medya tüketimi ve etraf şuuru üzere alanlardaki gelişmeler bu neslin kültürel ve ekonomik katkılarını dönüştürücü kılabilir. Siyasal alandaki etkileriyse direkt temsil edilip edilmediklerini hissedip hissetmemeleriyle irtibatlı. Şu anki şartlar altında, gençlerde siyasete güvensizlik ve dışlanmışlık hissi yaygın.”

Prof. Dr. Erdoğan, bu güvensizliğin sürmesi durumunda neler olabileceğini şöyle anlatıyor: “Bu jenerasyonların sisteme entegrasyonu sağlanmazsa demokratik kıymetlerin gerilemesine katkı sağlayabilecek otoriter yönelimlere açık hale gelebilirler.” Lakin muhtemel bir siyasal yenilenmeye de kapı araladıklarını söz eden Erdoğan ‘haysiyet hissini temel alan yeni bir siyasal tahayyül’ geliştirilebilirse bu nesillerin demokratikleşmenin taşıyıcı gücü haline gelebileceğini söylüyor. Bugün bile ‘protesto, gönüllülük ve toplumsal girişimcilik üzere alanlarda’ tesirli olduklarını hatırlatıyor.

Z Kuşağı’nın farklı bir siyasal iştirak biçimi benimsediğini belirtiyor Prof. Dr. Emre Erdoğan: “Apolitik olarak yaftalanan Z Nesli, aslında farklı bir siyasal angajman biçimi benimsiyor. Partilere üyelik ya da seçim iştiraki üzere klasik göstergeler yerine protesto, boykot, dijital kampanya üzere araçları tercih ediyorlar.” Erdoğan’a nazaran toplumsal sorumluluk, bu jenerasyon için artık yalnızca hassaslık göstergesi değil, kendini söz etme ve var olma biçimi.

‘Kendilerine yakışır’ bir iş arıyorlar

Prof. Dr. Emre Erdoğan’a nazaran Z Kuşağı’nın toplumsal pahalara ve siyasete yaklaşımındaki dönüşüm, yeni yeni dahil oldukları iş hayatına bakışlarında da kendini gösteriyor. Pekala, bu jenerasyon iş dünyasında ne istiyor? Prof. Dr. Emre Erdoğan araştırmalara dayanarak gençlerin beklentilerinin maddi teminatla sonlu olmadığını belirtiyor: “Gençlerin giderek daha fazla ‘kendilerine yakışır’ bir iş arayışında oldukları ve bu arayışın sadece piyasa talepleriyle sonlu kalmadığı görülüyor. ‘Yenilikçilik’ ve ‘haysiyetli iş’ kavramları bu jenerasyonda ön plana çıkıyor.”