İnsanın ömrünü uzatmayı hedefleyen çalışmalar, son devirde bilim dünyasının gündeminden düşmüyor. Araştırmacılar bilhassa “asırlık insanlar” dediğimiz 100 yaşını aşmış bireyleri mercek altına alarak neleri gerçek yaptıklarını anlamaya çalışıyor.
Boston Üniversitesi Chobanian & Avedisian Tıp Okulu’nda davranışsal nörobilim uzmanı olarak vazife yapan Stacy Andersen da o araştırmacılardan biri. 20 yılı aşkındır asırlık beşerler üzerine çalışmalar yürüten Andersen, bu mevzuda en kapsamlı inceleme olan New England Asırlık Beşerler Araştırması’nın yöneticilerinden biri.
New England Asırlık Beşerler Araştırması, 100 yaşını aşmış sağlıklı şahısların hayatlarını mercek altına alıyor. Bu bağlamda Andersen da ABD’nin dört bir yanındaki asırlık insanları konutlarında ziyaret etti, aileleriyle tanıştı, onlarla birlikte kahvaltı masasına oturup nasıl bu kadar uzun yaşayabildiklerini anlamaya çalıştı.
Geçtiğimiz günlerde Business Insider’a konuşan Andersen, “Amacımız herkesin 100 yaşına kadar yaşamasını sağlamak değil. Emelimiz herkesin bir asırlık insanmış üzere yaşamasını sağlamak. Bir öbür deyişle sağlıklı olduğumuz süreyi uzatmak” dedi.
Andersen, “Kişinin yaş hanesinde üç basamaklı sayıları görmesinin aşağı üst yüzde 70’i genleriyle alakalıdır” derken 80’lerimizin sonlarını 90’larımızın başlarını görmede ise en değerli faktörün sağlıklı yaşama alışkanlıkları olduğunu belirtti.
“Uzun ömrün bir reçetesi yok” diyen Andersen, sıhhate yararlı olduğunu bildiğimiz, araştırmalarla desteklenmiş güzel davranışları benimsemenin sağlıklı yaşlanmaya dair en yanlışsız yaklaşım olduğunu da kelamlarına ekledi.
Andersen, yüzlerce asırlık beşerle görüşüp araştırmalar yaptıktan sonra kendi hayatında da benimsediği alışkanlıkları şöyle sıraladı:
1) HER GÜN 5 FARKLI RENK TÜKETMEK
Andersen, tükettiği besin çeşitliliğini artırmak için her gün beş farklı renkte zerzevat ve meyve yemeye çalıştığını söyledi ve ekledi: “Çok daha geniş bir çeşitlilikte beslenmiş oluyorsunuz. Üstelik o kutulara her gün bir çentik atmak da beşere kendini uygun hissettiriyor.”
Beslenmede meyvelere, sebzelere, baklagillere, kuru yemişlere ve yağsız etlere öncelik vermenin sağlıklı yaşlanma için kritik olduğunu vurgulayan Andersen Akdeniz diyetini örnek gösterdi. Türkiye’de, İtalya’da, Yunanistan’da ve öbür bölge ülkelerinde yaşayan insanların beslenme alışkanlıklarından yola çıkan Akdeniz diyeti, US News & World Report tarafından sekiz yıl üst üste en sağlıklı beslenme hali seçildi.
2023 yılında yapılan geniş çaplı bir araştırmada, 40’lı yaşlarındayken sıhhatsiz beslenmeyi bırakıp Akdeniz diyeti üzere işlenmemiş besinler açısından varlıklı bir beslenme modeline geçiş yapan şahısların, beklenen ömür müddetlerini 10 yıl uzatabilecekleri tespit edildi.
2) HER GÜN ANTRENMAN YAPMAK VE BUNU ÇEŞİTLENDİRMEK
Andersen her gün hareket etmeye çalıştığını söyledi. Burada da çeşitliliğe ihtimam gösterdiğini vurgulayan Andersen, kimi günler köpeğiyle uzun tabiat yürüyüşleri yaptığını bazen de yürüme bandında koştuğunu belirtti.
Andersen, asırlık insanların ortak özelliklerinden birinin hareketlilik olduğunun altını çizerek, “Çoğu 90’lı yaşlarına kadar kendi kendilerine yaşıyorlar. Birçok akranlarına kıyasla 10 yıl daha uzun müddet araç kullanıyor ve 5 yıl daha uzun mühlet çalışıyor” tabirlerini kullandı.
Andersen’ın araştırmaları kapsamında tanıştığı asırlık beşerler ortasında en yaygın antrenmanlar yürüyüş ya da esneme hareketleri. Lakin mesken işleri ya da bahçe işleriyle uğraşarak hareketliliğini koruyanlar da var.
Uzun ömür ile hareketli bir hayat ortasındaki irtibat pek çok araştırmayla kanıtlandı. Son olarak 2023’te Cambridge Üniversitesi’nden araştırmacılar, günde 11 dakika antrenman yapmakla, kalp hastalığı ve kanser üzere kronik hastalıklardan ölme riskinin azalması ortasında bir ilişki olduğunu ortaya koydu.
3) GECELERİ UYGUN UYUMAK
Andersen, her gece sekiz saat kaliteli uyku uyumanın önceliklerinden biri olduğunu belirtti. Günümüzde geçerli olan uyku trendleri 7 ila 9 saat uyumak gerektiğine vurgu yapıyor. Lakin aktüel araştırmalar, mühletten fazla dengeli bir sistem oluşturmanın kıymetli olduğuna dikkat çekiyor.
Herkesin gereksiniminin farklı olduğuna ve uyandığınızda kendinizi dinlenmiş hissetmenizin kaç saat uyuduğunuzdan daha değerli olduğuna vurgu yapan Andersen, “Önemli olan kendinizi güne hazır hissederek uyanmanız” dedi.
Uykuyu, “beynimiz için derinlemesine temizlik” olarak nitelendiren Andersen, uyumanın Alzheimer üzere nörodejeneratif hastalıklara katkıda bulunan proteinleri ortadan kaldırmaya yardımcı olduğunu söyledi.
4) YENİ BİR MAHARET EDİNMEK İÇİN KENDİNİZE MEYDAN OKUMAK
Andersen hem fizikî hem de bilişsel manada zorlayıcı bir aktivite olarak yelkene başladığını belirterek, “Herkese, ‘Yeni olarak ne yapmak istediğiniz ne varsa gidip onu yapın!’ diyorum” dedi. Andersen tanıştığı asırlık insanların birçoğunun ileri yaşta fotoğraf yapmaya başlamasını örnek gösterdi.
Beyni ve dikkati çalıştıran bir aksiyonla uğraşmanın nöron yollarını güçlendirip yenilerini oluşturduğunu, bunun da beyin sıhhati için yapabileceğimiz 1 numaralı şey olduğunu vurgulayan Andersen, “Sadece aklınızdaki bilgileri hatırlamaya çalıştığınız bulmacalar çözmek, o kadar yararlı olamayabilir” diye konuştu.
Edinburgh Üniversitesi’nde yapılan ve 2021 yılında bilim dergisi PLoS One’da yayımlanan bir araştırma bu hususta epeyce farklı bilgiler içeriyordu. Araştırma kapsamında yaşları 18 ile 78 ortasında değişen 33 iştirakçi, yeni bir lisan öğrenmeye çalıştı. Araştırmacılar bir haftalık ağır kursun akabinde, iştirakçilerin odaklanma ve farklı misyonlar ortasında gidip gelme maharetlerinin arttığını tespit etti.
Araştırmanın denetim kümesindeki 34 iştirakçi da lisan tahsili içermeyen ağır kurslara katıldı. Sonuçta bu gruptakilerin de çeşitli bilişsel yararlar elde ettiği lakin kaydedilen değişimin birinci gruptakiler kadar değerli olmadığı görüldü.