Eğer etrafınızda multiple skleroz (MS) hastası varsa onun hayatı boyunca yaşadığı tedirginlikleri az çok biliyorsunuzdur. ‘Sabah uyandığımda ya bir yerim tutmazsa, yaşlanınca elden ayaktan düşer miyim, sanki bu hastalık çocuğuma da geçer mi’ üzere sorular bunlardan yalnızca birkaçı. Aslında MS teşhis edildiğinde denetim altına alınabilen bir hastalık ve son yıllarda bilim dünyasından hoş haberler de geliyor. Örneğin Harvard Üniversitesi’nin yaptığı araştırmada, halk ortasında öpücük hastalığı ismiyle da bilinen enfeksiyöz mononükleoz hastalığına neden olan epstein-barr (EBV) virüsüyle MS ortasında bir bağlantı bulundu. Bir öbür olağan kuşkulu de bağırsaklardaki eisenbergiella tayi ve lachnoclostridium üzere bakteriler. Hastalığın tedavisi üzerine araştırmalar yapan AdRegeneer şirketi CEO’su, biyomühendis Mert Duman ve Memorial Ankara Hastanesi nöroloji uzmanı Prof. Dr. E. Esra Okuyucu’yla konuştuk.
‘Ataklarla seyrediyor’
Prof. Dr. E. Esra Okuyucu, MS’in beyin ve omurilikteki hudut liflerini çevreleyen, miyelin kılıfı olarak isimlendirilen yapının kişinin kendi bağışıklık sistemi tarafından hasarlanmasıyla ortaya çıktığını söylüyor. Bulgular ve şikâyetler etkilenen bölgeye, etkilenme derecesine ve şahıstan bireye değişiyor. En değerli belirtileri görme kaybı yahut çift görme, kas güçsüzlüğü, yorgunluk, halsizlik, beden bölgelerinde uyuşma ya da karıncalanma, idrar yahut bağırsak denetiminde zorluk, baş dönmesi, istikrar ve yürüme sorunları, konuşma bozuklukları, unutkanlık, odaklanma zahmeti, ruhsal ve cinsel fonksiyon bozuklukları. Bu belirtiler merkezi hudut sistemini etkileyen ataklarla seyrediyor.
MS kronik bir hastalık ve teşhis koymak sıkıntı. Belirtilerin kimileri silik olduğu ve kimi devirlerde gelip geçtiği için hasta bedeninde tam olarak ne olduğunu fark edemiyor. Sık görülen belirtilerden birini hissedersek bir nöroloğa istişaremiz bu yüzden çok kıymetli.
Okuyucu şunları ekliyor: “MS tedavisinde hedef bulguları hafifletmek, hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak, atak oluşumunu engellemek/azaltmak ve hayat kalitesini arttırmak. Dünyada yaklaşık 3 milyon, Türkiye’de de yaklaşık 80 bin MS hastası olduğu öngörülüyor. Bayanlarda erkeklere oranla yaklaşık iki kat daha fazla olay var.”
Miyelin kılıfı onarılır mı?
Mert Duman, MS üzerine araştırmalar yapan bir biyomühendis. Hasar gören miyelin kılıfını onarmaya yönelik tedaviler üzerinde çalışıyor. Miyelin üretimini tekrar başlatmayı hedefleyen, özel yama (transdermal patch) formunda bir tedavi bu. Duman’a MS’in nedenini sorduğumuzda şunları söylüyor: “Nedeni hâlâ kesin olarak bilinmiyor lakin genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin birlikte rol oynadığı düşünülüyor. MS kalıtsal, yani direkt anne-babadan geçen bir hastalık değil. Fakat hastalığı olan bir yakın akraba, riski bir ölçü arttırabiliyor. Düşük D vitamini seviyesi, çocuklukta yahut ergenlikte obezite ve sigara kullanımı üzere çevresel faktörler de riski arttırıyor.”
Mert Duman bilim dünyasındaki en son gelişmelerle ilgili de şu bilgileri veriyor:
Bugün MS’in kesin bir tedavisi olmasa da hastalığın ilerlemesini yavaşlatan ve gelecekte hasarı onarmayı hedefleyen birçok umut verici gelişme var. Bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlarla atakların sıklığı azaltılabiliyor. Lakin bu ilaçlar hudut sistemindeki hasarı geri döndüremiyor. İşte bu noktada bizim de üzerinde çalıştığımız rejeneratif tıp ön plana çıkıyor. Örneğin görme kabiliyetiniz azalmışsa ya da kolunuzda his kaybı varsa bu üzere belirtilerin geri döndürülmesi gelecekte rejeneratif tıpla mümkün olabilir.
Yapılan çalışmalar, bilhassa Harvard Üniversitesi’nin yaptığı araştırmadan gelen bilgiler, epstein-barr virüsünün MS gelişiminde değerli rol oynayabileceğini gösteriyor. 10 milyondan fazla kişi üzerinde yapılan çalışmada EBV ile enfekte olmuş bireylerde MS gelişme riskinin enfekte olmayanlara nazaran 32 kat daha yüksek olduğu görüldü. Lakin EBV yaygın bir virüs olduğu için, MS’in ortaya çıkmasında sadece EBV’nin değil, genetik yatkınlığın ve çevresel faktörlerin de birlikte tesirli olabileceği düşünülüyor.
Bağırsak mikrobiyotasıyla bağışıklık sistemi ortasındaki ilgi MS araştırmalarında ilgi çeken bir mevzu haline geldi. Münih’te yapılan son çalışmada eisenbergiella tayi ve lachnoclostridium üzere bakterilerin hastalığın gelişiminde rol oynayabileceği belirtildi.
Son yıllarda birçok firma enjeksiyon yerine ağızdan alınan (oral) ilaçlar geliştirmeye odaklanıyor. Bu, hasta konforu açısından kıymetli bir gelişme.
Stresin bağışıklık sistemi üzerinde güçlü tesiri olduğu artık uygun biliniyor. MS bir otoimmün hastalık olduğu için gerilimin bu bağışıklık karşılığını etkileyerek atak riskini arttırabileceği düşünülüyor. Klinik müşahedeler de ağır gerilim periyotlarının akabinde MS ataklarının daha sık görülebildiğini gösteriyor.