İsrail ve İran ortasındaki 12 gün süren füze savaşına en sonunda direkt dahil olarak İran’ın nükleer tesislerini B-2 bombardıman uçaklarıyla gaye alan ABD idaresi, ateşkes ilanının akabinde artık de diplomatik çalışmalara sürat verdi. ABD’li yetkililerin bir yandan İran’la yeni bir nükleer mutabakat yapılması için temaslarda bulunduğu bir yandan da İsrail ve Arap ülkeleri ortasında olağanlaşma öngören İbrahim Anlaşmaları’na yeni iştirakler sağlamak için görüşmeler yürüttüğü bildiriliyor.
YENİ TEKLİF TASLAĞI
Amerikan CNN’e konuşan Donald Trump idaresi yetkilileri, Tahran idaresini nükleer mutabakata ikna etmek için Washington tarafından yeni bir muahede taslağı oluşturulduğunu aktardı. Yeni muahedeye nazaran İran’ın nükleer zenginleştirme yapmamasına karşılık Tahran idaresinin sivil bir nükleer program kurması gayesiyle 20 ila 30 milyar dolarlık bir finansmana erişimi, İran’a yönelik birtakım yaptırımların kaldırılması ve İran’ın yurtdışındaki bankalarda bulunan dondurulmuş 6 milyar dolarlık parasının hür bırakılması yer alıyor. Körfez ülkelerinin ABD tarafından vurulan Fordo tesisi yerine sivil bir tesis inşası için finansman sağlamalarının da gündemde olduğu sav edildi.
‘KAYIP URANYUMU VERİN’
İsrailli muhafazakâr Hayom gazetesi ise 15 Haziran’da Umman’da yapılması planlanan fakat İsrail ataklarının başlamasıyla rafa kalkan ABD-İran nükleer müzakerelerinin 6’ncı cinsinin gelecek hafta yapılabileceğini yazdı. Hayom ayrıyeten ABD’nin yeni teklifinde İran’ın yüzde 60 oranında zenginleştirdiği ve akıbeti aşikâr olmayan 400 kilogramlık uranyumun da teslim edilmesini kaide koştuğunu öne sürdü. Gazete, İran’ın bunu reddetmesi durumunda yeni bir atak dalgası yaşanabileceğini sav etti. ABD ve İsrail, İran’ın kelam konusu uranyumu atom bombası üretmek için gerekli olan yüzde 90’lık saflık derecesine kısa müddette getirebileceği ve 10 adet bomba üretebileceğini savunuyor.
ARAKÇİ TEMKİNLİ KONUŞTU
İran tarafından ise tezlere yönelik karışık bildiriler geliyor. İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi önceki gün devlet televizyonuna verdiği demeçte, müzakerelerin yine başlayacağı tarafındaki haberleri “spekülasyon” olarak nitelendirdi ve “ciddiye alınmamalı” dedi. “Müzakerelere başlamak için şimdi bir plan yok” diyen Arakçi, “(İran) Nükleer Güç Örgütü’nden uzmanların şu anda detaylı bir hasar değerlendirmesi yürüttüğünü” ve “tazminat taleplerinin” hükümet gündeminde yer aldığını belirtti.
‘KONSORSİYUMA AÇIĞIZ’
İran’ın Birleşmiş Milletler Daimi Temsilcisi Amir Said Iravani ise Amerikan basınındaki argümanlara paralel açıklamalar yaptı. Iravani, Al Monitor’e İran’ın uranyum zenginleştirmesini ülke içinde faaliyet gösteren bölgesel bir konsorsiyumla sonlandırmaya “prensip olarak itirazlarının olmadığını” söyledi. Iravani ayrıyeten ABD ile yapılacak mümkün bir nükleer mutabakat kapsamında zenginleştirilmiş uranyum stoklarını öbür ülkelere transfer etmeye de açık olduklarını kaydetti. İranlı diplomat alternatif bir tahlil olarak kelam konusu uranyumun İran’da Milletlerarası Atom Gücü himayesinde de tutulabileceğini aktardı.
ŞAM-TEL AVİV ORTASINDA OLAĞANLAŞMA BEKLENTİSİ
ABD’de Donald Trump idaresi birincisi 2020 yılında imzalanan ve İsrail ile Arap devletlerinin olağanlaşmasını öngören İbrahim Anlaşmaları’na daha fazla ülkenin katılması için teşebbüslerini ağırlaştırdı. Trump’ın Ortadoğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff, çarşamba günü ülkesindeki CNBC televizyonuna İbrahim Muahedeleri ile ilgili “oldukça büyük duyurular” gelebileceğini söylemişti. Evvelki gün mevzuyla ilgili açıklama yapan Beyaz Saray Sözcüsü Karoline Leavitt’in sözleri ile ABD’nin Türkiye Büyükelçisi ve Suriye Özel Temsilcisi Tom Barrack’ın Suriye gündemiyle Suudi Arabistan’ı ziyareti, Şam-Tel Aviv olağanlaşacak mi sorusunu gündeme getirdi.
‘TRUMP’IN BEKLENTİSİ VAR’
Beyaz Saray Sözcüsü Leavitt, İbrahim Anlaşmaları’nda yakın vakitte bir genişleme beklentisi olduğunu belirtti ve Suriye’ye işaret etti. Leavitt, Trump’ın geçen ayki Suudi Arabistan ziyareti sırasında görüştüğü Suriye lideri Ahmed Şara’ya İsrail ile olağanlaşma tarafındaki beklentisini açıkça tabir ettiğini aktardı. Öte yandan Büyükelçi Barrack da Suriye’nin güvenliği, istikrarı ve ekonomik toparlanmasına yönelik görüşmelerde bulunmak üzere Riyad’a gitti. Burada Suudi Dışişleri Bakanı Faysal bin Ferhan ile görüşen Barrack, daha sonra Al Jazeera Arapça’ya verdiği demeçte de “Şam ve Tel Aviv ortasında sessiz görüşmeler yürütüldüğünü” söyledi.
ASIL GAYE RİYAD
2020’de imzalanan İbrahim Muahedeleri kapsamında Birleşik Arap Emirlikleri ve Bahreyn, İsrail’i resmen tanımış ve bağlantıları olağanlaştırma yoluna girmişti. Hem ABD hem de İsrail, muahedeye en çok Suudi Arabistan’ı dahil etmek istiyor.
KATZ’DAN SUİKAST AÇIKLAMASI: ‘ÖLDÜRMEK İÇİN HAMANEY’İ ÇOK ARADIK’
İsrail Savunma Bakanı Yisrael Katz, İsrailli Kanal 13’e verdiği röportajda İran ile 12 gün süren savaş sırasında İran’ın dini lideri Ali Hamaney’i öldürmek istediklerini lakin karşılarına operasyonel bir fırsat çıkmadığını söyledi. İsrailli bakan, Hamaney’in savaş süresince yer altında bir sığınakta saklandığını ve generalleriyle temasını kestiğini öne sürdü. Katz, “İsrail’in Hamaney’i gaye almak için ABD’den onay alıp almadığı” sorusuna ise, “Bu cins şeyler için müsaade almamıza gerek yok” cevabını verdi. Savaş sırasında Katz, bilhassa Hamaney’i öldürmek konusundaki niyetlerini dillendirmiş, dini lideri, “varlığını sürdüremeyecek modern bir Hitler” olarak nitelemişti.
Öte yandan ABD Başkanı Donald Trump, Truth Social hesabından, ‘Hamaney’in hayatını kurtardım’ diye paylaşımda bulundu. Trump, “Ülkesi ve nükleer tesisleri yok edildi. Nerede saklandığını biliyordum. Onu utanç verici bir mevtten kurtardım. Hayatını kurtardım” dedi. ABD Başkanı ayrıca, İran liderinin ABD’ye yönelik yeni akınlar düzenlenebileceği açıklamasının akabinde Tahran’a uygulanan yaptırımların hafifletilmesi çalışmalarını “derhal durdurduğunu” açıkladı. Trump, nükleer üretime devam etmesi durumunda İran’ı “kesinlikle” vuracaklarını lakin Tahran’ın yeni bir nükleer çalışmaya geri döneceğini de sanmadığını söyledi.