Öğrencilerin merakı gerçeği ortaya çıkardı: Kargaların getirdiği cisim hayrete düşürdü… ‘Sıra dışı bir durum, rögar kapakları etrafında daha çok bulunuyor’
Göktaşı, kozmosta milyarlarca yıl boyunca oluşan ve dünya atmosferine girerek yeryüzüne ulaşan kozmik objeler. Bu taşlar, uzayın derinliklerinden gelen sıra dışı örnekler olarak, bilim beşerlerine gezegenimizin geçmişi ve kozmosun oluşumu hakkında kıymetli bilgiler sunuyor.
Her yıl, çeşitli boyutlarda meteoritler dünyaya düşerken, bu olaylar bilimsel araştırmaların dışında merak uyandıran kıssalarla de dolu.
Bunlardan biri de Sabacı Üniversitesi’nde yaşandı. Bir küme öğrencinin gözlemlediği sıra dışı bir olay, kargaların taşıdığı bir taşın göktaşı olabileceği ihtimalini gündeme getirdi. Üniversite bünyesinde yapılan çalışmalar sonucunda ise taşın göktaşı olduğu doğrulandı.
“Kargaların göktaşı taşıdığına dair kesin bir bilimsel ispat olmasa da parlak objelere olan ilgileri nedeniyle bu çeşit nesneleri gagalarında taşıyabildikleri biliniyor” diyen Sabancı Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Emre Erdem, “Öğrencilerimiz bir karga kümesinin havada bir taşı düşürdüğünü gözlemledi ve taşı incelediklerinde onun sıradan bir taş olmayabileceğini düşündüler. Taş, inceleme için bize getirildiğinde yapılan ön tahliller meteorit olma ihtimalini ortaya koydu ve ayrıntılı çalışmalar başlatıldı” dedi.
Kargaların getirdiği taşlar üniversite bünyesinde inceleniyor / Fotoğraflar: Prof. Dr. Emre Erdem
‘KAMPÜS ETRAFINDA YAPILAN MÜŞAHEDELER, KARGALARIN DİĞER TAŞLAR TAŞIDIĞINA DAİR BİRTAKIM İPUÇLARI DA SUNUYOR’
Bu durumun kargaların bilhassa parlak yahut alışılmadık yapıya sahip taşlara ilgi göstermesiyle açıklanabileceğine dikkat çeken Prof. Dr. Emre Erdem, “Ancak, kargaların nitekim göktaşı seçip taşıdığı mı, yoksa rastgele buldukları objeleri mi gagalarına aldıkları kesin olarak bilinmiyor. Yerleşke etrafında yapılan müşahedeler, kargaların diğer taşlar taşıdığına dair birtakım ipuçları sunsa da bu taşların kökeni şimdi netleşmiş değil, incelemelerimiz devam ediyor” dedi ve şöyle devam etti:
— Olayın kendisi epey sıra dışı ve ilgi cazip, biz de çok şaşırdık. Kargaların göz yapısı, insan gözünden farklı ve ışığa hassaslıkları da değişiklik gösterir. İnsan gözünde üç tıp koni hücresi bulunurken, kargalar dahil birçok kuş çeşidi dördüncü bir koni hücresine sahip. Bu da onların ultraviyole ışığı da görebilmelerini sağlar.
— Ayrıyeten, kuşların görme sistemi hareket eden ve parlak objeleri daha güzel algılayacak biçimde gelişmiş. Bu nedenle, göktaşı arayışında kuşlar doğal bir avantaja sahip. Yüksekten bakış açıları ve parlak objeleri algılama yetenekleri sayesinde yerdeki farklı taşları daha kolay algılıyorlar. Misal bir prensiple, beşerler da göktaşı aramalarında drone teknolojisini geliştirdi. Bilhassa kutuplardaki geniş beyaz yer üzerinde koyu renkli göktaşlarını tespit etmek için drone teknolojisi günümüzde sıkça kullanılıyor.
“Şu an üniversitemiz bünyesinde dünyanın ve Türkiye’nin çeşitli yerlerinde bulunmuş pek çok göktaşı bulunuyor” diyen Prof. Dr. Emre Erdem, “Bu örnekler Yöneticiliğini üstlendiğim Sabancı Üniversitesi Nano Teşhis İçin İşlevsel Yüzey ve Orta Yüzeyler Araştırma ve Uygulama Merkezi (EFSUN) tarafından inceleniyor. Ayrıyeten TÜBİTAK 1001 Kutup Projesi kapsamında da incelendi. İç yapıları ayrıntılı biçimde tahlil edilen bu göktaşları, gereç bilimi, astrofizik ve gezegen bilimi alanlarında araştırmalara katkı sağlıyor” halinde konuştu.
‘RÖGAR KAPAKLARI ETRAFINDA DAHA ÇOK BULUNUYOR’
Göktaşlarının daha çok bulunduğu yerlere de değinen Prof. Dr. Emre Erdem, “Göktaşı, yağmur sularının taşıdığı çakıl taşları ortasında, bilhassa rögar kapakları etrafında ve çatıların yağmur suyu masraflarının altında biriken küçük çakılların bulunduğu yerlerde olabiliyor” dedi.
Bu alanların yer altındaki göktaşı parçacıklarının yüzeye çıkmasını kolaylaştırdığını söyleyen Prof. Dr. Erdem, “Göktaşlarının bariz özellikleri vardır; güçlü bir mıknatıs ile göktaşı aramak tesirli olabilir, zira mıknatısa yapışan taşların göktaşı olma ihtimali yüksek. Ayrıyeten, kutuplarda göktaşı aramak çok daha kolay; beyaz kar ve buz örtüsü üzerinde koyu renkli taşlar kendilerini çabucak fark ettirir” tabirlerini kullandı.
Sabancı Üniversitesi Nano Teşhis İçin İşlevsel Yüzey ve Orta Yüzeyler Araştırma ve Uygulama Merkezi (EFSUN) Yöneticisi Prof. Dr. Emre Erdem
ÜLKEMİZDE GÖRÜLEN GÖKTAŞI SAYILARINA DAİR BİR BİLGİ VAR MI?
Türkiye’ye düşen göktaşlarına dair spesifik yıllık bilgilerin hudutlu olduğunu söyleyen Prof. Dr. Emre Erdem, “Ancak, Türkiye’de kaydedilmiş kimi kıymetli meteorit düşüşleri bulunuyor. Örneğin, 2 Eylül 2015’te Bingöl’ün Sarıçiçek Köyü’ne düşen meteorit, bilimsel araştırmalara husus olmuştu. Bu çeşit olaylar az olmakla birlikte, Türkiye’de de vakit zaman göktaşı düşüşleri kaydediliyor” sözlerini kullandı.
GÖKTAŞI SANILDIĞI KADAR MADDİ OLARAK BEDELLİ BİR ŞEY Mİ?
Bingöl Sarıçiçek köyüne düşen göktaşı köyde umut kapısı da olmuştu. Vatandaşların örnekleri toplayıp koleksiyonerlere sattığı öne sürüldü. Pekala, göktaşı sanıldığı kadar maddi olarak bedelli bir şey mi? Göktaşı bulduğumuzda ne yapmalıyız?
Bu soruma “Göktaşlarının maddi kıymeti her vakit yüksek olmayabilir” yanıtını veren Prof. Dr. Emre Erdem, şu bilgilerin altını çizdi:
— Tarlalarına yahut bahçelerine düşen taşların sahibi olan vatandaşlar, bu taşların gerçek bir kıymet taşıyıp taşımadığını sorguluyor. Bu noktada, Türkiye’nin birçok yerinden e-postalar alarak, “Böyle bir taş buldum, göktaşı olabilir mi?” formunda sorular yöneltiliyor. Göktaşının gerçek olup olmadığını anlamanın en yanlışsız yolu bilimsel testler yapmaktır; lakin bu testler maliyetli ve vakit alıcıdır.
— Bu nedenle, göktaşı bulduğunuzda en evvel bu taşları üniversitelere yahut araştırma merkezlerine teslim etmek en gerçek yaklaşım. Araştırmaların uzman araştırmacılar tarafından yapılması ve bilimsel değerlendirmeler sonucunda bir sonuca ulaşılması, en sağlam yol olarak öne çıkıyor. Bu bağlamda, üniversiteler ve araştırma merkezleri değerli roller üstleniyor.
‘HER GÜN YAKLAŞIK 100 TON UZAY TOZU VE MİKROMETEOROİT DÜNYA ATMOSFERİNE GİRİYOR’
Dünyaya çeşitli boyutlarda meteoroitler çarptığını ve büyük meteoroitlerin yanı sıra mikro ve makrometeoroitlerin de gezegenimize daima olarak düştüğünü söyleyen Prof. Dr. Emre Erdem,
“Mikrometeoroitler, ekseriyetle 1 mikrometre ile 1 mm ortasında değişen çok küçük uzay parçacıkları ve her vakit dünyaya düşerek daima devam eden bir süreç oluşturur” dedi ve ekledi:
“Atmosfere giren mikrometeoroitlerin büyük çoğunluğu büsbütün yanarak buharlaşır ve fark edilmez, fakat kimileri yeryüzüne ulaşabilir. Kaynaklara nazaran, her gün yaklaşık 100 ton uzay tozu ve mikrometeoroit dünya atmosferine girerken, saatte binlerce mikrometeoroit gezegenimize ulaşmakta ve her yıl yaklaşık 40 bin ton mikrometeoroit ve kozmik toz yeryüzüne düşmekte. Göktaşı yağmurları sırasında bu düşüşlerde artış gözlemlenebilir, lakin gezegenimizin uzayda hareketi nedeniyle bu olay daima devam eder.”
Bingöl’ün Sarıçiçek köyüne düşen meteoritlerden sonra toprağa çıkarak göktaşı aramak vatandaşlar için umut kapısı olmuştu / Fotoğraf: Anadolu Ajansı
EN PAHALI GÖKTAŞI HANGİSİ?
“Bir göktaşının en pahalı olarak kabul edilmesi, nadirliği, bilimsel kıymeti, piyasadaki maddi kıymeti ve tarihî-kültürel tesiri üzere faktörlere bağlı” diyen Prof. Dr. Emre Erdem, şöyle devam etti:
— Dünyaya düşen göktaşlarının birçok taşlı meteoritler olsa da demir meteoritler, palasitler ve bilhassa Mars yahut Ay kökenli meteoritler taşıdıkları bilimsel bilgiler nedeniyle çok daha pahalı. Bilimsel açıdan, organik bileşenler içeren Murchison meteoru (1969, Avustralya) üzere göktaşları uzayın erken periyotlarına dair kıymetli ipuçları sunarken, Fukang (Çin’de bulunan bir palasit meteorit) üzere olivin kristalleri barındıran palasit meteoritler hem koleksiyoncular hem de müzeler için yüksek fiyatlara alıcı bulabiliyor.
— Ayrıyeten, 1492’de Fransa’ya düşen Ensisheim meteoru üzere tarihi olaylarla temaslı göktaşları da büyük ilgi görüyor. Ensisheim meteoru, 7 Kasım 1492’de Fransa’nın Ensisheim kasabasına düşen ve Avrupa’da düşüşü kaydedilen en eski meteoritlerden biri. O periyotta halk, bu olayın dini yahut politik bir işaret olduğuna inanmış, hatta Roma İmparatoru Maximilian I, bu taşı bir savaş alameti olarak görerek koruma edilmesini emretmiş. Meteoritin modülleri, farklı bireylere verilmiş ve yıllar içinde kimi kısımları kaybolmuş. Fakat büyük bir kısmı bugün hala Ensisheim’de sergileniyor. Bu olay, göktaşlarının dünya dışı kökenine dair bilimsel anlayış gelişmeden evvelki kültürel algıyı gösteren değerli bir örnek ve tarih boyunca meteoritlerin sadece bilimsel değil, tıpkı vakitte toplumsal ve siyasi tesirleri de olabileceğini ortaya koyuyor.
