O ülkede yaşayanlar bile varlığından haberdar değildi | Yıllar önce kapatılmıştı! İçeride ne var?

Her yıl yüz binlerce turist, Norveç’i ziyaret ediyor. Lakin ülke topraklarında bu turistlerin asla göremeyeceği bir sır yatıyor: Dağların ortalarına oyulmuş mağaraların içine gizlenmiş savaş uçakları ve nükleer denizaltılar.

Norveç birçok yer altı sığınağı bulunan bir ülke. Nüfus yoğunluğu fazla olmayan ve dağlık bir coğrafyaya sahip olan Norveç’te Soğuk Savaş’ın doruğa çıktığı yıllarda yaklaşık 3 bin adet yer altı tesis bulunuyordu. Bu tesisler, rastgele bir mümkün işgal anında Norveç silahlı kuvvetlerinin ve müttefiklerinin saklanabilmesi için yapılmıştı.

Aslına bakılırsa kelam konusu yer altı sığınaklarının geçmişi çok daha eskiye, Norveç’in İkinci Dünya Savaşı sırasında Hitler’in kurduğu Atlantik Duvarı’nın bir kesimi olduğu günlere uzanıyordu. En ilginci de Norveç halkının büyük bir kısmının bile bu sığınaklardan haberdar olmamasıydı.

Ukrayna’nın doğusunda yaşanan savaşın Avrupa’nın genelini etkilediği günümüzde, Norveç, Soğuk Savaş yıllarından kalma iki yer altı tesisini yine devreye sokmaya hazırlanıyor.

Kuzey Kutup Dairesi’nin kuzeyinde, Norveç’in Rusya’yla olan hududunun yakınında bulunan Bardufoss Hava Üssü’nün hangarları ve Olavsvern Donanma Üssü, kayalardan inşa edilmiş duvarları, renksiz betonları ve içindeki askeri ekipmanlarla tıpkı bir casus sinemasından fırlamış üzere görünüyor. Bir dağın yamacına oyulmuş olan Olavsvern üssünü etrafını çeviren 275 metrelik kayalar koruyor. Üssün çıkışındaki 909 metrelik tünel ve dev kapı, güvenlik düzeyini en üst seviyeye çıkarıyor.

Peki bu dev sığınaklara bugün neden muhtaçlık var? Sığınakların inşa sebebi olan Sovyetler Birliği yıllar evvel yıkılmışken, bu kadar değerli yapılara para akıtmaya devam etmenin bir manası var mı?

MİLYON DOLARLIK SAVAŞ UÇAKLARI BURADA SAKLANIYOR

Bardufoss hangarlarının yine faaliyete geçmesiyle ilgili tanıtım manzaralarında, Lockheed Martin’in ürettiği F-35 Lightning II savaş uçağı, ışıkların altında bir avcı kuş üzere görünüyor.

1938’de açılan bu hava üssü bir vakitler, yakınlardaki bir fiyorda demirlenmiş dev savaş gemisi Tirpitz’i koruyan Alman askerleri tarafından kullanılıyordu. Savaştan sonra Norveç Kraliyet Hava Kuvvetleri, savaş uçaklarını mümkün bir Sovyet saldırısından korumak için dağdaki hangarlarından faydalanmaya başladı. Bu hangarlarda yakıt deposu, silah deposu, hava sistemlerinin bakımı için gerekli alanlar, mürettebat alanları başta olmak üzere uçakların ve pilotların muhtaçlık duyduğu her şey bulunuyordu. Lakin yaklaşık 40 yıl evvel üst kapatıldı ve naftalin kokuları ortasında kendi haline bırakıldı.

Ancak Rusya-Ukrayna Savaşı, Bardufoss’un pahasının tekrar anlaşılmasını sağladı. Yine faaliyete geçen üs, mümkün bir Rus akınında kullanılacak Norveç F-35’lerinin “direncini ve hayatta kalma potansiyelini” artırmaya yardım edecek yapısal ve donanımsal güncellemeleri barındırıyor.

Rusya’nın Ukrayna işgali, her birinin kıymeti 80-110 milyon dolar ortasında değişen F-35’lerin ve gibisi askeri uçakların, ne kadar kırılgan olabileceğini gösterdi. Yerdeyken düşük maliyetli insansız hava araçlarıyla (İHA) kolaylıkla vurulabilen uçaklar, hava kuvvetlerine büyük kayıplar yaşatıyor. Uçakları korumak için kanatlara araba lastikleri yerleştirmek ya da tel örgülerden hangarlar inşa etmek üzere tahliller üretilse de İHA’ları savuşturmak için gayeleri dağıtmak çok daha tesirli bir yol. En tesirli yol ise, uçakları inançlı sığınaklara, örneğin dağların içlerine gizlemek.

AYIYI KAPANA KISTIRMAK İÇİN KURULDU

Olavsvern Deniz Üssü’nün neden inşa edildiğini açıklamak için ise haritaya bakmak kâfi. Olavsvern, Norveç Denizi ile Barents Denizi’nin birleştiği bölgenin yakınında, Norveç kıyısı, Bear Adası ve Svalbard’ın ortasında bulunuyor. Atlas Okyanusu’na gerçek yola çıkan Rus denizaltılarının ve savaş gemilerine tıkama mevzii olan bu bölge vakit zaman “Ayı Boşluğu” olarak da isimlendiriliyor.

Üssün inşası 1950’lerde başladı ve Sovyetlerin Kuzey Filosu’nun gelişimine karşılık olarak evre etap devam etti. Amaç “ayı boşluğu”nu “ayı kapanı”na dönüştürmekti. Yaklaşık 450 milyon dolara mal olan üs, yerin altındaki komuta merkeziyle, depolarıyla, derin su rıhtımıyla, kuru rıhtımıyla ve çıkış tüneliyle, Norveç için çok büyük bir projeydi ve finansmanında NATO büyük bir rol oynamıştı. Üssün inşaat süreci tamamlandığında, Sovyetler Birliği çoktan yıkılmıştı.

Ancak Sovyetler Birliği yıkılmış olsa da üs ıskartaya çıkmış değildi. Soğuk Savaş yavaş yavaş sona eriyordu lakin NATO ülkelerine ilişkin gemiler, Olavsvern’i Arktik Okyanusu’ndaki misyonları için bir karakol olarak kullanmaya devam ediyordu.

Norveç Kraliyet Hava Kuvvetleri’ne ilişkin F35’ler

2009’DA KAPATILDI 2020’DE TEKRAR AÇILDI

2000’lere gelindiğinde Norveç sonundaki Rusya tehdidinin büyümesine rağmen Olavsvern’in kapatılması gündeme geldi. 2009’da Norveç parlamentosunda yapılan bir oylamada az farkla da olsa kapatma kararı çıktı. Üs, 2013 yılında piyasa bedelinin çok altına 7 milyon sterline özel girişimcilere satıldı. Üssün tünelleri karavanlarla ve klasik arabalarla dolduruldu. Üssün yeni sahibi Rusya’ya ilişkin iki araştırma gemisine ve balıkçı teknelerine bir vakitler üzerinden kuş uçmayan üssü kullanma müsaadesi verdi. Hatta Rus medyasında üssü satın alan şirketin kısmen Ruslara ilişkin olduğu istikametinde haberler bile çıktı.

2020 yılında Norveç ordusuyla güçlü ilişkileri olan WilNor Devlet Hizmetleri, şirketin çoğunluk payını satın aldı. O günden itibaren üste tamir ve tadilat çalışmaları başlarken, askeri varlık da günden güne arttı. Hatta ABD Donanması’nın da nükleer denizaltılarını burada tutmak istediği bildirildi.

“RUSYA’YLA NASIL SAVAŞIRSINIZ?”

Üssün tekrar faaliyete geçmesinin tek sebebi Rusya.

Ancak Norveç’in güvenliğiyle ilgili telaşları Rusya’nın 2022’deki Ukrayna işgalinden ya da 2014’teki Kırım işgalinden çok daha önceye dayanıyor. Norveç’te bulunan Fridtjof Nansen Enstitüsü’nden araştırmacı Andreas Osthagen, BBC’ye yaptığı açıklamada, “2006-2008 yılları civarında önemli bir hareketlilik yaşandı. Rusya bir yandan Kuzey Filosu’na yatırım yaparken bir yandan da Soğuk Savaş’tan bu yana birinci sefer Arktik’teki askeri tatbikatlar gerçekleştirdi. Dahası Rusya’nın Arktik’teki kaynakların işlenmesine gösterdiği ilgi de artmaya başladı” dedi.

“Putin’in Rusya’sı Sovyetler Birliği değil’ diyen Osthagen, “Ancak Norveç’in güvenliği açısından bakıldığında, sıkıntılar tıpkı. Rusya’yı nasıl caydırırsınız ve olur da savaşa girerseniz Rusya’yla nasıl savaşırsınız?” tabirlerini kullandı.

Diğer yandan, Soğuk Savaş’ta kullandığı üsleri tekrar faaliyete geçiren tek ülkenin Norveç olmadığını da belirtmek gerek. Son yıllarda Rusya da Arktik’in çeşitli noktalarında bulunan 50 civarında Soğuk Savaş üssünü tekrar kullanıma açtı. İsveç ordusu da başşehir Stockholm’den 40 kilometre uzakta bulunan Muskö adasındaki yer altı donanma üssüne geri dönmüş durumda.

Binlerce kilometre uzakta, Güney Çin Denizi’nde hazırlıklar bir adım daha ileri taşınıyor. Çinliler uzun yıllar evvel inşa edilmiş sığınakların yine kullanıma açmak yerine, yer altında yeni yapılar inşa ediyor. Bunların en dikkat çekeni Hainan Adası’nda kurulmuş olan dev yer altı denizaltı üssü. Tıpkı formda başşehir Pekin yakınlarına da dev bir yer altı komuta merkezi kuruluyor. İran ise Basra Körfezi’nde kendi yer altı donanma üssünü hayata geçirip “yer altı füze şehri”ni gururla dünyaya duyurdu bile…

“PSİKOLOJİSİ NİTEKİM ÇOK GÜÇLÜ”

Soğuk Savaş’a ait araştırmalarıyla tanınan Thin Pinstriped Line blog’unun muharriri Sör Humphrey, “Nükleer sığınakların psikolojisi sahiden ancak hakikaten çok güçlü. Bence bilinçaltımızda ve Soğuk Savaş’ı anlayışımızda derin bir yere sahipler. Bilhassa de Dr. Strangelove filmindekine benzer bir komuta merkezi içeriyorlarsa…” dedi.

‘Underground Structures of the Cold War’ kitabının muharriri Paul Ozorak ise, “Gemileri, denizaltıları ve uçakları tünellere yerleştirmek, bugün bile bir dikey hava saldırısından korumak için şahane bir yol olabilir. Yer altı sığınaklarını gaye alan özel bombalar kullanılsa bile, hassas noktalara ihtimam gösterildiği takdirde, sığınaklar çok inançlı olabilir” dedi.

“SÜRPRİZ BİR TAARRUZDAN KORKUYORSANIZ EĞİLİMİNİZ YERİN ALTINA GİRMEK OLUR”

Ancak Ozorak, tüm ülkelerin Norveç üzere eski sığınakları faaliyete geçirmekte ya da büyük paralar harcayıp yeni sığınaklar inşa etmekte istekli olmayabileceğini söyledi.

Zira birçok NATO ülkesinde, Soğuk Savaş periyoduna yer altı sığınakları bugün müze hatta gece kulübü olarak kullanılıyor. Birtakım sığınaklar çoktan yıkıldı, kimileri da mühürlenerek kapatıldı. Birçoğu da sular altında kaldı, fizikî olarak kullanılamaz hale geldi, betonun çürümesi sonucu bombalara karşı koyma gücünü kaybetti.

Yine de bu yer altı sığınaklarının büsbütün etkisiz olacağı manasına gelmiyor. Ozorak, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin herkesi şoke ettiğini belirterek, “Nihayetinde bir sürpriz ataktan korkuyorsanız, doğal eğiliminiz yerin altına girmek olur” dedi.

BBC’nin “Why Norway is restoring its Cold War military bunkers” başlıklı haberinden derlenmiştir.