‘Küfretmek iyileştiricidir ancak idareli kullanmak gerekir’

Önce kitabın ismi ilgimi çekti, sonra da tanıtım bültenindeki şu cümle: “Küfrün yeri geldiğinde gerekli ve yararlı olabildiğine de değinen ‘Yok Ebesinin Örekesi’, küfretmenin lisanlar, beşerler, ilgiler, cinsiyetler, kültürler, hukuklar ortası ve ötesi farkını, benzerliklerini hem akademik hem de kültürel referanslar ve eğlenceli örneklerle anlatıyor.” Artan merakımla kitabı okudum ve yayıneviyle bağlantıya geçip sorularımı Londra Üniversitesi Royal Holloway’de uygulamalı etik, mantık, zihin ideolojisi, psikiyatri ideolojisi, lisan ideolojisi ve erken çağdaş ideoloji üzerine dersler de veren müellif Rebecca Roache’la paylaştım.

Bu kitabı yazma fikri nasıl oluştu?

Dili ‘sterilize etme’ sorununun nasıl çalıştığı üzerine baş yormak bu mevzudaki ilgimi tetikledi. ‘Sterilizasyon’, yazılı bir küfür sözündeki kimi yahut tüm harflerin yıldız işaretleri yahut başka sembollerle değiştirilerek küfür sözünü kısmen sansürlemenin bir yolu. Pekâlâ anlaşılmasına karşın sterilize küfürlerin sansürlenmemiş küfürlere göre daha az kırıcı olduğu düşünülüyor. Bu nasıl olabiliyor? Bu sorunun hiçbir araştırmacı ya da filozof tarafından cevaplanmadığını gördüm ve dikkatimi bu tarafa verdim.

Bazı ortamlarda -mesela  maçlarda- rahatça küfrederken neden diğer yerde bu kadar rahat küfretmiyoruz?

Girdiğimiz ortama nazaran küfre uzaklığımız değişiyor. Görgü kuralının kıymetli bir fonksiyonu kimi durumlarda davranışların öngörülebilir olmasını sağlamak, bilhassa yabancılarla irtibat kurarken bu oldukça değerli oluyor. Bir öbür kıymetli bahis da hürmet. Resmi ortamlarda durum başkayken gayriresmi ortamlarda küfretme normlara karşıt bir davranış olmuyor. Tersine samimi ortamlarda dostluklardaki yakınlığın kurulmasını da mümkün kılıyor.

Pek çok küfür neden cinsiyet üzerine ağırlaşıyor?

Küfretmenin tabu sözcüklere odaklanması değişik: Seks, din, bedensel fonksiyonlar, hastalık vs. Bunun sebebinin sözcüklerin nasıl küfre dönüştüğüyle alakalı olduğunu düşünüyorum. Bir küfre dönüşmek için bir sözcüğün öncelikle uygunsuz ve potansiyel olarak saldırgan kabul edilmesi gerekiyor.  

Cinsiyet eşitliğinin lisanda başladığı söylenir. Lisan hakikaten kanıyı dönüştürebilir mi?

Küfürdeki cinsiyetçilik pek çok formda kendini gösteriyor: Mesela İngilizcede ‘cunt’ (kadın cinsel organı) sözü ‘cock’ (erkek cinsel organı) sözüne kıyasla daha saldırgan ve aşağılayıcıdır. Bunun bayan zulmüne dönüşüp dönüşmediği bilinmeyen
olsa da bu durumun bayan düşmanlığına yönelik halleri yansıttığı ortada.

Küfrün karakteristik özellikleri neler?

Küfür gücendiricidir. Tabu bahislerle bağlıdır. Küfretme bilhassa hislerin sözünde tesirlidir. Dilbilimci Geoffrey Nunberg’un söylediği üzere “Küfürler hislerinizi betimlemez, onları gösterir”. Pek çok dilbilimcinin söylediği üzere küfretme dilbilimsel açıdan  çokyönlüdür. Küfretmek, nörologların otomatik konuşma dediği şeyin bir modülüdür. Şuur yansıması olmadan küfredebiliriz, tıpkı “Ah”, “Hmmm” üzere sözleri kullanmamız, sayıları ezbere saymamız üzere.

Olumsuz istikametleri neler?

Küfretmeden söylemenin daha güç olacağı şeyleri tabir etmemizi sağlıyor. Olumsuz tarafı tehditkâr ya da oldukça saldırgan bir üslupla kullanıldığında küfretmenin ıstırap ve dert yarattığı gerçeği.

İyileştirici bir gücü var mı?

Psikolog Richard Stephens ve arkadaşlarının bir araştırması var: Beşerler ellerini soğuk suyun içine koyduklarında küfretmelerine müsaade verildiği takdirde çok daha uzun mühlet dayanıklılık gösterebiliyor. Bu çalışma kendi başına büyüleyici lakin birçok insanı şaşırtmıyor: Parmağına kazara çekiçle vurduktan sonra küfreden rastgele biri acı karşısında küfrederek reaksiyon vermenin güzelleştirici gücünü biliyor. Bir de şu var: Araştırmanın bulgularına nazaran küfretmek, acıya direnmemize en çok günlük hayatımızda çok serbestçe küfretmediğimizde yardımcı oluyor. Anlaşılan o ki küfretmek iyileştiricidir fakat yönetimli kullanmak gerekir.

Bazı beşerler küfrederken daha sofistike bir lisan kullanıyor. Bu bize neyi gösteriyor?

Ben söyleyenlerin yalancısıyım ancak İngilizce küfretmek, Rusça küfretmekle kıyaslandığında çok sıkıcıymış. Bana kalırsa sofistike küfürler eden birine dair çıkaracağımız sonuçlarla sofistike bir lisan kullanan şahsa dair yapacağımız çıkarımlar emsal olacaktır. Bu noktada da bir taraflılık ve önyargı kelam konusu. Uygun eğitimli, üst sınıfa ilişkin şahısların küfretmesinin verdiği hissiyatla eğitimsiz ya da daha az eğitimli ve alt sınıftan şahısların küfretmesinin yarattığı hissiyat birebir değil.

‘Çocuklarım daha evvel hiç duymadığım sözler kullanıyor, birçok TikTok’tan’

Çocuklar ve küfür konusunda neler söyleyebilirsiniz?

Çocukların uygun bireyler olarak yetişmesi çok kıymetli. Nezaketin gerektiği bağlamlarda küfretmemelerinin onlara öğretilmesi de bunun değerli bir modülü. Bunun yanında çocuklar küfürleri ebeveyninden ya da ailesinden öğrenmiyor, başka çocuklardan ve ebeveynlerinin onaylamadığı TV programlarından öğreniyor. Çocukları toplumsallaştırmak elbette değerli fakat onları küfürden ‘korumak’ için fazla çoka kaçmak da
makus niyetli olabilir. 18 yaşına kadar hiç küfür öğrenmemiş biriyle karşılaştığımızda muhtemelen o kişinin çok sıhhatsiz ve sınırlayıcı bir yetiştirmeye maruz kaldığını düşünürüz.

Sizce yapay zekâ ve toplumsal medya yeni küfürlerin ortaya çıkmasına sebep olacak mı?

Kesinlikle, toplumsal medya esasen başlı başına her türlü yeni kavramın oluşmasına sebep oluyor, bunların içinde elbette küfürler de var. Çocuklarım daha evvel hiç duymadığım yeni sözler kullanıyor, birçoklarını da TikTok’tan öğreniyorlar. Bu noktada nasıl bir rol oynayacağını çok kestiremiyorum, bunu görmek farklı olacak.