Kene istilası mı var? Yeni bulunan tür hayatımızı nasıl etkileyecek? ‘Diğer türlere göre yayılım hızı daha yüksek”

Son periyotta kene olaylarının artışıyla birlikte kamuoyunda kaygılar yükseliyor. Bilhassa İstanbul’da binlerce kişinin kene ısırması nedeniyle hastanelere başvurması, pek çok vilayette KKKA olaylarının can kaybına yol açması hususun ciddiyetini gözler önüne seriyor. Sağlık Bakanlığı, önceki yıllara kıyasla kene yoğunluğunun besbelli bir halde artmadığını açıklasa da, hadise sayılarındaki dikkat alımlı seyir halk ortasında tedirginliğe neden oluyor.

İstanbul Vilayet Sıhhat Müdürü Doç. Dr. Abdullah Emre Güner, bu yıl İstanbul’da toplam 7200 kene ısırması vakasının sıhhat kuruluşlarına bildirildiğini, bunların 6165’inin nisan, mayıs ve haziran aylarında gerçekleştiğini belirtti lakin İstanbul’da Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) vakası görülmediğini vurguladı.

Sağlık Bakanlığı, kenelerden bulaşan Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) hastalığına ait, “Türkiye’de kene yoğunluğunun evvelki yıllardan daha fazla olduğuna dair bir tespitimiz bulunmamaktadır. Bilinmelidir ki; tüm kenelerde hastalık etkeni yoktur, yani her kene tutunan kişi hastalığa yakalanmaz” açıklamasını yaptı.

Kaynak: DHA

Keneler ile ilgili bir başka gelişme de ülkemizde yeni bir kene çeşidin bulunması. Yeni tespit edilen kene Türkiye’deki 56. çeşit olarak kayıtlara geçti. Bu kene çeşidinin 30’dan fazla hastalık etkenini taşıdığı biliniyor.

Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Kısım Lideri Prof. Dr. Adem Keskin, Japon Ormancılık ve Orman Eserleri Araştırma Enstitüsü Yaban Hayatı Ekolojisi Kısmından Dr. Kandai Doi ile bir müddettir Türkiye’deki keneler üzerine ortak çalışma yürütüyordu.

Geçen yıl İstanbul’da bir kişinin üzerinde bulduğu bir keneyi kendilerine getirdiğini belirten Keskin, “Uzak Doğu kökenli, muhtemelen Çin menşeli bir kene. Ülkemize yerleşmiş olduğunu düşünüyoruz. Haemaphysalis longicornis kene tipiyle ilgili Japon Ormancılık ve Orman Eserleri Araştırma Enstitüsü Yaban Hayatı Ekolojisi Kısmından Dr. Kandai Doi ile yaptığımız çalışma, alanında saygın memleketler arası bir mecmua olan ‘Experimental and Applied Acarology’de makale olarak yayımlandı.” dedi.

Kene hadiselerinin gündemi meşgul ettiği ve bu yeni kene cinsinin bulunmasıyla başlarda oluşan soru işaretlerini gidermek için Marmara Üniversitesi, Fen Fakültesi Biyoloji Kısmı, Zooloji Anabilim Dalı’ndan Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan ile konuştuk. Kendisi, bu hususta bilimsel datalar ışığında değerli değerlendirmelerde bulundu. İşte 9 soruda kene evrakı…

DİĞER KENELERE NAZARAN YAYILIM SURATI DAHA YÜKSEK

1. Haemaphysalis longicornis çeşidi kenenin Türkiye’de tespit edilmesi ne manaya geliyor? Ülkemize yerleştiği ve üremeye başladığı söyleniyor. Bu bizim hayatımızda ne değiştirir? Başka kenelerden farklı mı?

Yavuz Turan: Haemaphysalis longicornis çeşidi Asya uzun boynuzlu kenesi olarak bilinir. Bu kene çeşidi isminden da aşikâr olduğu üzere Doğu Asya kökenli bir kenedir. Tıpkı vakitte Avustralya ve Yeniz Zelanda’da da bulunan bir cinstir. Lakin bu cinsin birebir vakitte Amerika’da 2017 yılından itibaren bulunduğu da bilinir.

Söz konusu araştırmada Türkiye’den de bulunmuş olması invasive (istilacı) olan bu cinsin ülkemizde de artık başarılı bir formda yayılma ihtimalinin olduğunu gösterir. Zira Amerika’da birinci kez görüldüğünde bu kene ile gayret teşebbüsleri oldu fakat başarılı olunamadı. Daha sonrasında süratli bir biçimde yayılım gösterdi. Bu da bu kene ile ülkemizde de kimi risklerin olabileceği anlamına gelir.

Diğer kenelere nazaran yayılım suratının yüksek olduğu söylenebilir. Öteki kenelerin taşımış olduğu hastalıklar dışında da başka kimi hastalıkların vektörü olması da bir başka risk olarak görülmektedir.

BAKTERİ KAYNAKLI PATOJENLERİ TAŞIYABİLİR

2. Bu kene cinsinin 30’dan fazla hastalık etkeni taşıdığı belirtiliyor. En büyük sıhhat riskleri nelerdir?

Yavuz Turan: Bu çeşidin taşımış olduğu hastalıklar beşere hem direkt hem de dolaylı tesirleri olabilir. Örneğin theileriosis hayvan hastalığını sığırlara bulaştırabilir. Bu da hayvanda yavru mevti, kan kaybı ve süt üretiminde kayıplara sebep olabilir. Bu da insanları dolaylı olarak etkileyen tesirleri olarak görülmektedir.

Bunun dışında birtakım bakteri kaynaklı patojenlerin (insanda hastalık yapan) taşınmasında da kıymetli bir vektördür bu da direkt bir tesir olarak görülmektedir.

Büyük ve küçük baş hayvanlarla birlikte küçük göğüslü çeşitleri ve kuşlarda da tesirli olabileceği üzere beşerde da dolaylı ve direkt olumsuz tesirleri bulunmaktadır.

BU CİNSİN TÜRKİYE’DE GÖRÜLMESİ ŞAŞIRTAN MI?

3. Bu çeşit Türkiye’ye nasıl geldi? İstilacı bir çeşit olarak yayılma suratını nasıl değerlendiriyorsunuz?

Yavuz Turan: Bu istilacı cinsin ana konakları çoklukla küçük ve büyük baş hayvanlardır. Bunun dışında kuş ve öteki küçük göğüslü hayvan cinsleri de konakları olabilir. Konak yelpazesi bu kadar genişken ve yayılma suratı bu kadar yüksekken bu çeşidin Türkiye’de de görülmesi şaşırtan değildir. Tıbbın taşınması muhtemelen insan kaynaklı yahut evcil hayvanlar üzerinden olabilir. Partenogenetik olarak çoğalan bir cins olması, yani erkek bireye muhtaçlık duymadan yavru vermesi bu tıbbın yayılımının öteki cinslere nazaran daha süratli olabileceğini söyleyebiliriz.

BU ALANLARDA KORUNAKLI KIYAFET GİYİLMELİ

4. Bu kene çeşidiyle gayret etmek için hangi tedbirler alınmalı? Ferdi korunma metotları nelerdir?

Yavuz Turan: Gayret etmek konusunda çekincelerim olduğunu söyleyebilirim. Amerika’da teşebbüs olmasına karşın bu tıp ile gayret başarılı sonuç vermedi. Bu sebeple başka tedbirlerin kesinlikle alınması lazım. Burada en kıymetli nokta insanların kendini müdafaası gerektiğidir.

Otluk alanlarda, bilhassa küçükbaş-büyükbaş hayvanların olduğu alanlarda bulunulduğunda korunaklı kıyafetlerin giyinilmesi ve sık sık üst taramasının yapılması gerekir.

5. Haemaphysalis longicornis tipinin yayılımın iklim değişikliğiyle ilgisi var mı? Global ısınma bu çeşidin yayılmasını etkileyebilir mi?

Yavuz Turan: Çeşidin yayılım alanlarının otluk alanlar, orman alanları olması ve kuraklık gerilimine karşı güçlü olması bu cinsin sıcaklık toleransının yüksek olduğunu gösterir. Tıpkı vakitte partenogenetik olarak çoğalabilmesi hayvanın süratli yayılmasına da yardımcı olacaktır.

Bununla birlikte global ısınmanın tesiri ile kuşların göç yollarının ve vakitlerinin değişimi ile göç eden kuşlara konut sahipliği yapan ülkemiz için kuşların Türkiye’de artmasına sebep olabilir ki bu da kenelerin taşınmasında değerli tesirlere sebep olabilir.

‘İSTANBUL’DA ÇOK FAZLA KENE GÖRMÜYORUM’

6. Son bir ayda İstanbul’da kene ısırması hadiselerinde artış yaşandığı bildirildi. Siz alanda kene popülasyonunda bir artış gözlemliyor musunuz?

Yavuz Turan: Açıkçası ben İstanbul’da yaptığım arazi çalışmalarında çok fazla kene görüyorum diye bir yorum yapamam zira çok az karşılaştım. Artıp artmadığını da belirlemek için kene çalışan akademisyenlerin bilgilerinin incelenmesi gerekir.

ŞEHİR HAYATINA ENTEGRE OLDULAR

7. Kenelerin kent hayatına bu kadar entegre olmaları olağan mi?

Yavuz Turan: Olağan, zira bu kadar konağı varken kenelerin kent hayatında olması da kaçınılmaz bir sondur. Yakın vakitte Kurban Bayramı’nı geçirdik. Küçükbaş ve büyükbaş hayvanlar kent içerisinde pazarlara taşındı. Bu da üzerlerinde bulunan kenelerin kente taşınmasında tesirli oldu.

KENE İSTİLASI VAR MI?

8. Şu an için bir kene istilasından kelam etmek mümkün mü?

Yavuz Turan: Bu istilalardan her vakit bahsedebiliriz. Dünyada antropojenik tesirler sonucunda birçok biyolojik ve mekanik vektör olan hayvanlar ülkeler ortası taşınabilir. Bu doğal ki keneler için de geçerlidir. Kaldı ki Haemaphysalis longicornis çeşidi bunun en hoş örneklerindendir.