Gördüğüniz kuşun hangi tıp olduğunu nasıl anlarsınız? Seslerini ayırt etmenin pratik bir yolu var mı?
Hangi kuşlar kent kuşları? İstanbul’da yaşayan Kerem Ali Uzunlukla ile Kuşadası’nda yaşayan Yaz Güvendi, Zoom üzerinden buluşup NTVRadyo’ya bağlanıyor, kuş müşahedelerini, son rastladıkları kuşları anlatıyor, kuş müşahedesine dair öğrendiklerini paylaşıyorlar. Kaçıranlar her kısmı podcast platformlarında dinleyebiliyor. Ben pandemi döneminde başlamıştım kent kuşlarını ayırt etmeye. Hepsi serçe değildi, biraz dikkatli bakıp farklılıklarını gördükçe küçük bir kuş havuzu yapıp daha çok kuş gelmesi için düzenlemiştim art bahçeyi. Yalnız olmadığımı bir radyo programı sayesinde öğrendim. Biyolog Kerem Ali Uzunlukla pandemi öncesi bu tıp bir program sunmuş, akabinde bir mühlet orta vermiş. Tekrar talep gelince tabiat muhafaza alanında çalışan Yaz Güvendi’yle birlikte başlamışlar bu sefer programa.
İkiliden kentlerde görebileceğimiz kuş cinslerine ait bilgiler aldık:
◊ Kentlerde günde 10-20 farklı çeşit kuşu görmek mümkün. Kentlerdeki kimi alanlarda yıl boyunca müşahede yapıldığında rahatlıkla 60-70 çeşit görülebiliyor.
◊ Kuşların da kentlerde olmak için nedenleri var. Yeşil alanlar her vakit bekleyeceğinizin çok üzerinde çeşide mesken sahipliği yapıyor. Kentlerde atmaca, şahin, alaca baykuş üzere cinsler bile barınabiliyor. Programın birinci kısmında Yaz, gökardıç kuşuyla karşılaştığını anlattı. Pekala, aslında kayalık alanlarda yaşayan bu kuşun, Kuşadası’nda bir sitede ne işi var? Artık beton binalarla kaplı kentler kayalıkların replikasına dönüştü, münasebetiyle bu şaşırtan değil.
◊ Kentte vakit geçiren tipler zamanla daha fazla ahenk sağlıyorlar; beslenme, barınma muhtaçlıklarını karşılarken daha evvel kullanmadıkları yer ve imkânları öğreniyorlar. Evvelden İstanbul vilayet sonlarında görülmesi sıkıntı olan küçük karabatak bugün Haliç boyunca uçarken görülebiliyor.
◊ Kentte daha fazla cinsin ürediğini biliyoruz lakin kuşların sayılarında azalış var. Parklarda çalı formundaki bitkilerin yok edilmesi, bazı alanların çok çiçeklendirilmesi, ağır gübre ve ilaç kullanımıyla kuşlar azalıyor.
◊ Cinsleri tanımak için dört kilit özelliğe bakılmalı. İlki, kuşun uzunluğu ve formu. İkincisi, renkleri ve desenleri. Üçüncüsü, davranış. Çoğu uzman kuşçu bu biçimde çok süratli tanır. Yerde mi hopluyor, ağaçta mı dolaşıyor? Nasıl uçuyor, çok kanat çırpıyor mu, yoksa ortada süzülüyor mu? Dördüncü mevzuysa habitat, yani ömür alanı.
◊ İstanbul’da en çok martı görüyoruz lakin onlarda da 13 tıp var. Şayet tavuk boyundaysa, kanat açıklığı 1,5 metre kadarsa, gagası ve bacakları sarı, kanatları gri ve kanat ucu siyahsa bir gümüş martı görüyorsunuz. Karabaş martıysa güvercin uzunluğunda, daha sivri kanatlı, isminin aksine başı kara değildir. İstanbul’daki martıların en çok yuvaladığı Adalar’da, 1990’larda başlayan ağaçlandırma öncesinde her taraf çıplaktı. Binlerce martı yuvası olurdu. Ağaçlar büyüdükten sonra bu çıplak alanlar kapandı, martıların yuvalaması için uygun alan kalmadı ve martılar çatıya taşındı.
◊ Yaban hayvanlarını beslememeliyiz. Onlar kendileri için gerçek besini bulur. Asıl yapmamız gereken, bu tiplerin kent içinde kullandıkları alanları zenginleştirmek, doğal yahut yarı doğal alanları korumak.
◊ Kuş müşahedesi için 3 araca ihtiyacımız var: Kuş kitabı, dürbün ve not defteri. Tercüme ettiğim iki kitap var: ‘Türkiye ve Avrupa’nın Kuşları’ ve ‘Türkiye ve Ortadoğu’nun Kuşları’ (Kerem Ali Boyla). İş Bankası Yayınları’ndan çıkan ‘TRAKUS’ da hoş. Merlin Bird ID’yi akıllı telefonlara yükleyebilirsiniz. Dürbün kaide; 8x yahut 10x ve uygun bir marka olmalı. Bunun yanında dijital fotoğraf makineleri de çok yararlı. Herkese not defteri tavsiye ediyorum. Daha sonra da eBird uygulaması üzerinden bir hesap açıp müşahede kayıtlarını girsinler. Hem istekli eBird hakemlerinin teklifleriyle yanlış çeşit tayinlerini vakit içinde azaltırlar hem de girdikleri müşahedelerle kuşların bilinmesi ve korunmasına katkıda bulunabilirler.
‘ANA UĞRAŞIM MÜŞAHEDE BİLGİLERİNİ BİLİM İÇİN YARARLI FORMATA SOKMAK’
Kerem Ali Boyla
“Kuş müşahedesine 12 yaşında teyzemin İngiltere’den getirdiği kuş kitabıyla başladım. Ortaokul ve lisede kuş müşahede topluluğumuz vardı. ODTÜ’de biyoloji okudum. İngiltere’de ekoloji alanında yüksek lisans yaptım, 4 yıl Ekvador’da yaşadım, tropikal bölgelerde kuş müşahede deneyimi edindim. Ana uğraşım amatör kuş gözlemcilerinin ve tabiat korumacılarının topladıkları bilgileri tabiat müdafaa ve bilim için yararlı formata sokmak ve bunun bağlantısını yapmak. Profesyonel olarak da rüzgâr santralları projelerinde çalışıyorum.”
‘KUŞLARIN SESLERİ ALBÜM OLUYOR’
Yaz Güvendi
“Kariyerime WWF-Türkiye’nin irtibat takımında başladım. ‘Türkiye’nin Kuş Atlası’, ‘Turnalar Daima Uçsun’ üzere kuş projelerinin bağlantılarını yürüttüm. Change.org Türkiye’de bir iklim programı ve takımı kurdum. instagram.com/yazguvendi adresindeki hesabımdan kuşlarla ilgili bilgilendirici posterler ve görüntüler paylaşıyorum. Borusan Sürdürülebilir Yarar Programı takviyesiyle ‘Türkiye’nin Jenerasyonu Tehlike Altındaki Sesleri’ projesine başladım. İklim değişikliği nedeniyle kuşağı tehlike altına giren kuşlarla topraklarımızda kaybolmaya yüz tutmuş çalgıların seslerinden bir müzik albümü çıkarmayı hedefliyoruz.