Bir gezgin olan ve Hürriyet Seyahat’te de yazılarına yer verdiğimiz Samet Altıntaş tarihçi kimliğini profesyonel rehberlikle birleştiren ve dokuz kitabı yayımlanan bir yazar. İlk kitabı ‘Bursa’nın Daveti-Bir Osmanlı Başşehri Güncesi’nden sebep bir Bursa âşığı olduğunu biliyoruz. Art geriye seyahat, tarih, siyasi inceleme diyebileceğimiz toplam sekiz kitabı daha var. Bunların ortasından dikkati çeken iki kitabında ‘tarihin haksızlığına’ uğramış iki karakter başrolde: Pir Bedrettin ve Cem Sultan.
Samet Altıntaş aslında bütün kitaplarında dokümanlarla ve geliştirdiği yeni argümanlarla tektip tarihçilere sessizce baş tutuyor. Hatta kendini ‘Hiç kimsenin ilgilenmediği birtakım olayların tarihçisi’ olarak da tanımlıyor. Son kitabında yeniden birinci göz ağrısı Bursa’ya götürüyor okurlarını. ‘Evliyâ Çelebi’nin Birinci Seyahati’, Lejand Kitap’tan geçen günlerde çıktı. Kendisini aradım ve “Yeni kitabında okurlara ne anlatıyorsun” diye sordum. İşte cevabı: “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın tanımıyla söylersem ‘vatan aynası’ olan Evliya Çelebi, 17’nci asır Türkiye’sinin fotoğrafını çeken bir seyyah. Ben bu çalışmamda Evliya’nın profesyonel gezgin olma sürecinin birinci seyahatini anlatıyorum. Bir İstanbul çocuğu olan Evliya, eski payitaht Bursa’nın röntgenini çekiyor. Bu kitap maziyi, seyyahımızın şahsî tarihine tutkallayan bir kent monografisi aslında.”
Samet Altıntaş
Bursa’da evlenmiş
Altıntaş’tan geçmişin koridorlarında gezerken bulduğu az ya da yanlış bilinenleri anlatmasını istiyorum. Biri tarih magazini, oburu Osmanlı tarihi açısından değerli iki bilgiyi şöyle anlatıyor: “Mücteba İlgürel’in ‘İslam Ansiklopedisi’ne yazdığı Evliya Çelebi unsurunda geçen ve ‘Seyahatnâme’ araştırmacılarının tekrarladığı üzere ‘Hiç evlenmemiştir’ diye bilinen seyyahımız aslında Bursa’da evlenmiş. Veli Şemseddin Mahallesi’nde Mehmed oğlu Sarı Mehmed’in kızı Amine Hatun ile… Bu bilgi birinci kere gün yüzüne çıkıyor. Ayrıyeten Çelebi’nin büyük dedesi Ece Yakup, Osmanlı Beyliği’nin kuruluşu periyodunun flaş isimlerinden. Rumeli’ye çıkan birinci gazi takımında olan bu tarihî kimliğin kabrini buldum. Bursa’nın Pınarbaşı Mezarlığı’nda.”
Bursa’nın simgelerinden Karagöz-Hacivat da var kitapta. Bununla ilgili de kıymetli bir gerçek gün yüzüne çıkıyor: ‘Efsaneler’ koridorunda geniş bir yeri olan Karagöz nitekim yaşamış. Altıntaş bununla ilgili şunları anlatıyor: “Yaygın rivayete nazaran Orhangazi Camisi’nin inşaatında, Hacivat duvarcılık, Karagöz demircilik yapmaktadır. İki kafadar nükteli konuşmalarla çalışanları oyalar. Caminin üretimi gecikince Sultan Orhan ikisinin de başını vurdurur. Sonra İran’dan geldiği söylenen Pir Küşteri isminde bir kişi onların tasvirini yapıp padişahın huzurunda oynatarak anılarını yaşatır. Bu ortada kimi folklor tarihçileri, böylesi bir mevt cezasını, kaynakların ‘müşfik’ ve ‘derviş meşrep’ diye andığı Orhan Bey saltanatına değil, mağrur ve sert olan dördüncü padişah Yıldırım Bayezid periyoduna uygun bulurlar. Yaptığım araştırmalarda gördüm ki Karagöz-Hacivat cami üretiminde değil, Pirinç Han’ın inşası sırasında türlü maskaralıklarla ameleyi oyaladıkları için öldürülmüş. Bugün hâlâ ayakta olan Pirinç Han, II. Bayezid döneminde yapıldı. Asker-tarihçi ve arşiv uzmanı Kâmil Kepecioğlu’nun kaleme aldığı ‘Bursa Kütüğü’nde Karagöz tarihini tekrar değerlendirmeye yol açacak ispatı buldum. Onun ortaya çıkardığı dokümanlara nazaran Pirinç Han yapılırken kiremitleri ve tuğlaları pişiren Karagöz isminde biri, üzerine aldığı işi bitirmeden ölüyor. Hacivat hakkında şimdi bir evrak gün yüzüne çıkmadı lakin tarihin tevatür tarafında daima ikili oldukları için ikisini yaşamış kabul edebiliriz.”
Orhan Pamuk’tan Mercan Dede’ye…
Yazarı kent monografisi olarak tanımlasa da Evliya Çelebi’nin önderliğinde farklı entelektüel bir geçit yaşanıyor kitapta. Kimler, neler anlatıyor satır ortalarında deyince Samet Altıntaş şu karşılığı veriyor: “Salt Seyahatnâme’den seçkilerle örmedim kitabı. Bu birinci geziyi, kuşkusuz Evliya Çelebi’nin rehberliğinde gerçekleştiriyoruz. Lakin bize Orhan Pamuk’tan Ivo Andriç’e, Ezel Akay’dan Mercan Dede’ye, Yahya Kemal’den Alberto Manguel’e kadar birçok kişi eşlik ediyor.” Bu bir Bursa rehberi değil anlayacağınız, muharriri da “Anlattığım hikayeler, salt bir seyahat rehberi, hele hele ‘yapmadan dönme’ trendiyle yazdığım çalakalem şeyler değil” diyerek pekiştiriyor niyetimi. Ancak tekrar de benim teklifim şayet bir Bursa seyahati planlıyorsanız bu kitap yanınızda olsun. Sebebini Samet Altıntaş şöyle açıklıyor: “Fransız sosyolog David le Breton’un sevdiğim bir kelamı var: ‘Yol yere kazınmış bir bellektir.’ Seyahat ederken bir flanör üzere gezen, tarihi anıtları inceleyen çabucak herkes ‘Evliyâ Çelebi’nin Birinci Seyahati’nde bir şeyler bulacak. Seyahatte birbiriyle bir çeşit görüntü dayanışması içinde olanların, kendilerinden evvel yaşamış beşerlerle küçük ancak ortak imzalarını gösteriyorum.”