Kalandar, Karadeniz bölgesinde sürdürülen geleneklerden biri olarak biliniyor. Her yıl ocak ayının 13’ünü 14’üne bağlayan gece kutlanan Kalandar, Trabzon ve Gümüşhane vilayetlerinde gerçekleşiyor. Bu çerçevede “Kalanda” sözü yeni yıl manasına gelir. Kalandar Doğu Karadeniz bölgesinde ve Gürcistan’ın batı bölümünde eski geleneğe nazaran yeni yıl kutlamasıdır.
KALANDAR NEDİR, NE DEMEK?
Kalandar yahut Kalanda, Türkiye’de Doğu Karadeniz bölgesinde ve Gürcistan’ın batı kesitinde eski geleneğe nazaran yeni yıl kutlamasıdır. Latince Calendae sözünden gelen Kalanda, ayın birinci günü manasına gelir. Ay takvimini temel alan Kalandar’ın birinci günü, Miladi Takvim’e nazaran Ocak ayının 14. gününe tekabül eder.
“Kalanda” sözü yeni yıl manasına gelir.
Kalanda, Karadeniz Bölgesinde, bilhassa Trabzon ve Gümüşhane vilayetlerinde bu gecenin farklı bir kıymeti vardır.
KALANDAR NE VAKİT 2025?
Kalandar, her yıl ocak ayının 13’ünü 14’üne bağlayan gece kutlanır. Kalandarın birinci günü diğerinin konutuna gidilmez. Yeni yılın bu birinci gününde meskene birinci olarak, uğurlu olduğu sınanmış kişinin gelmesi beklenir.
KALANDA GELENEĞİNDE NELER YAPILIR?
Trabzon ve yöresinde, bilhassa Maçka ilçesinde, Rumi takvime nazaran yeni yılın birinci ayının ismi olan “Kalandar”ın birinci gecesi ve gününde, yöre halkı çeşitli etkinlikler düzenliyor. Rumi yılının birinci gecesinde yörede kimi konutlarda lahana sarması, mısır ve patates haşlaması, kabak dilimi, fındık, ceviz, elma, armut, ayva üzere özel yemekler, yemişler ve çerezler hazırlanıyor.
Komşuların kapısına “çanta atma” cümbüşünün de yapıldığı Kalandar gecesinde, çeşitli armağanlar koyulan çanta, ucuna uzun bir ip bağlanarak, komşu kapısına bırakılıyor. Kelam konusu çantayı açan komşu da birebir çantaya özel armağan ve çeşitli kuruyemişler koyuyor. İple çantayı geri çekerek alan kişi, bu sırada komşularının kendini görme ihtimaline karşı tanınmamak hedefiyle da enteresan kıyafetler giyiyor.
KALANDAR NASIL KUTLANIR?
Kalandarın birinci 12 gününde gün sayılır. Her bir gün yılın birebir sıradaki ayıyla ilişkilendirlir. O gün havanın durumuna bağlı olarak hava varsayımında bulunulur.
Kalandar ayında gün saymak için 12 zeytin yaprağı, her biri bir ayı temsil edecek biçimde tek tek ateşe atılır. Ateşe atılan yaprak yanarsa havanın açık, yaprak alevin alazıyla savrulursa o ayın rüzgârlı olacağı kabul edilir.
Kalandar gecesi ortalarında bir ananın birincisi ile bir ananın küçüğü de bulunan 7 kişi meskenleri gezerek su, tuz ve un toplarlar. Konut ziyaretine giden bireyler kılık değiştirir, yüzlerini boyar ve üzerilerine zil, çan, kelek üzere ses çıkaran eşyalar takarlar. Mesken ziyaretlerinde bir ananın birincisi ile bir ananın küçüğü hiç konuşmaz, bu konuşmama önemli bir kuraldır. Yiyecek istenen konutların sahipleri bilhassa bu bireyleri konuşturmaya çalışırlar, konuşacak olurlarsa mesken gezmeleri yeni baştan yapılır.
Yiyecek toplama işi bitince üç yol ağzı bir yerde toplanan gereçler yoğrulur. Yakılan ateşte bu hamur pişirilir. Pişirilen bu hamura kolos / golot denir. Bu kolostan yiyen kişi o gece evleneceği kişiyi düşünde görür diye umulur (Bilgin ve Yıldırım, 1990).
Kalandar ayında kışlık gereksinimlerin eksik olmamasına dikkat edilir; odun, hayvan yemi, mutfak erzağı üzere temel gereksinimler kâfi değilse temin edilir. Çarşıbaşı ve etrafında kalandarcılığa koncolozculuk da denir.
Kalandarla ilgili inanış ve uygulamaların Rus işgalinden sonra bölgede yaygınlaştığı söylenir.