İsrail-İran Savaşı`nda Azerbaycan`ın tutumu

İsrail, güvenlik açığını ve Orta Doğu ülkeleri hava alanını kullanarak İran’ın füze tesislerini, askeri üslerini ve nükleer santrallerini vururken, İran’ın kimi medya kümeleri temelsiz haberleri yayarak bölge ülkeleri ve İran’da yaşayan Azerbaycan Türkleri ortasında Azerbaycan’ı itibarsızlaştırmağa çalıştı. Hatta birtakım İran uzmanları, bu nedenden ötürü Azerbaycan’ı vurmakla tehdit ettiler.

Uluslararası İlgiler Analizler Merkezi Yönetim Kurulu Üyesi Dr. Cavid Veliyev’in aktardığı bilgiye nazaran, Azerbaycan’dan yapılan açıklamalar bu noktada bu argümanlara verilmiş en yeterli karşılık oldu. Öncelikle, İsrail’in İran’a karşı operasyon başlatdığı devir Azerbaycan-İran bağlantılarının en uygun olduğu periyottu. Nisan 2025’te İran’ın Azerbaycan Türkü kökenli Cumhurbaşkanı Mesut Pezeşkiyan’ın Bakü ziyareti hayli olumlu geçti ve mutabakatlar süratle uygulanmaya başlandı. Münasebetiyle Azerbaycan, Pezeşkiyan devrinde İran’la ilgilerin gelişmesinden hayli mutluydu ve ilgilerin gerilmesini istemiyordu.

Nitekim, İsrail operasyonu başladığı 13 Haziran günü Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı bir açıklama ile, İsrail’in İran hudutları içinde yaptığı operasyondan önemli formda rahatsız olduğunu, durumun berbatlaşmasını kesin olarak kınadığını, sorunun memleketler arası hukuk çerçevesinde, diplomatik yolla çözülmesi gerektiğini bildirmişti. Azerbaycan tarafı sıkıntının askeri yolla değil, diplomatik yolla tahlilini desteklemişti.

14 Haziran günü ise Azerbaycan ve İran dışişleri bakanları ortasında yaşanan telefon konuşmasında Azerbaycan üç değerli bildiri vermişti. Birincisi, Azerbaycan Dışişleri Bakanı İran Genel Kurmay Lideri ve başka resmi yetkililerin ölmesi nedeniyle karşı tarafa başsağlığı ileterek, acısını paylaştığını söz etmişti. İkincisi, Azerbaycan topraklarının istenilen üçüncü ülkeye tıpkı vakitte dost ülke İran’a karşı kullanılmasının mümkün olmadığını vurgulayarak, İsrail uçaklarının Azerbaycan hava alanını kullanmadığını resmen söz etmişti. Üçüncüsü ise, İran’ın hava alanının kapalı olduğu dikkate alınarak İran yetkililerinin Azerbaycan hava alanını kullanmak yoluyla üçüncü ülkelere seyahat edebileceğini bildirerek, dostca teklifte bulunmuştu.

Savaşın devam ettiği günlerde ise İran’da bulunan Rus, Kanada, Çin, Kırgızistan üzere ülkelerin vatandaşları kara sonundan Azerbaycan’a geçerek oradan da inançlı biçimde ülkelerine döndü. Bu nedenle Rusya Dışişleri Bakanı ve Kanada Dışişleri Bakanı, Azerbaycan Dışişleri Bakanını arayarak teşekkür etti.

Azerbaycan’a karşı öbür temelsiz bir argüman ise, İsrail uçaklarının Azerbaycan petrollerini kullanarak İran’da yalnızca Tahran’ı değil, Azerbaycan Türklerinin çoğunlukta yaşadıkları Tebriz ve Erdebil’i de vurması ile ilgiliydi.

Diger ülkelerde olduğu üzere bilhassa İran’da birtakım medya kesitleri bu mevzuyu yoğunluklu işleyerek İran’da yaşayan Azerbaycan Türkleri ile Azerbaycan Cumhuriyeti ortasında güvensizlik yaratmaya çalıştı. Lakin Azerbaycan Gümrük Başkanlığı’nın 2025’in son beş ayı sayılarına baktığımız vakit Azerbaycan’ın petrol ticareti ettiği ülkeler ortasında İsrail’in olmadığını görmekteyiz. Azerbaycan basınında yer alan bilgilere nazaran ise, savaş boyunca Azerbaycan tarafı İsrail’den diplomatik kanallar aracılığı ile Azerbaycan Türklerinin yaşadığı bölgelerin vurulmamasını istemişti. 

Sonuçta, savaş ortamındakı hassas durumdan faydalanan kimseler İsrail-Filistin sorununda olduğu üzere bu kezinde da Azerbaycan’ı itibarsızlaştırmağa çalıştılar. Ancak elde olan datalar Azrbaycan’ın İran’a karşı taarruzlarda bir üs olmadığını ve Azerbaycan’ın İsrail’e petrol satmadığını ortaya koymaktadır.

Azerbaycan Güney Kafkasya’nın bir çatışma bölgesi değil, işbirliği bölgesi olmasını dilek etmekte ve komşuları ortasında çatışmalarda bir taraf olmaktan çok memleketler arası hukukun prensipleri çerçevesinde davranmağı ve problemlerin tahlil yeri olmasını bir dış siyaset maksadı olarak ortaya koymuştur. Hasebiyle, Azerbaycan’ın sav edildiği üzere durumu kötüleştirecek davranışta bulunması onun yıllardır izlediği dış siyaset prensiplerine de ters olurdu.