Dünyanın en ölümcül enfeksiyonunda artış rapor edildi! Peki Türkiye’de durum ne? Uzmanlar erken evrelerde ‘soğuk algınlığına benzediği’ konusunda uyarıyor

DSÖ, bu artışın tüberkülozun 2023 yılında Covid-19’u geride bırakarak önde gelen bulaşıcı hastalık’ olacağı manasına geldiğini söyledi.

Küresel hadiseler artarken, DSÖ tarafından kaydedilen hastalıktan vefat sayısı aslında 2022’de 1,32 milyondan 2023’te 1,25 milyona düştü. Bununla birlikte, tüberkülozun öldürmesi yıllar alabildiğinden, yeni kaydedilen artışın gerçek tesiri muhtemelen gelecekte bir vakte kadar hissedilmeyecek.

‘BU BİR REZALETTİR’

DSÖ Genel Yöneticisi Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, “Tüberkülozu önleyecek, tespit edecek ve tedavi edecek araçlara sahipken, bu hastalığın hala bu kadar çok insanı öldürmesi ve hasta etmesi bir rezalettir” dedi.

İngiltere’de de hadiseler artıyor. Son bilgilere nazaran 2024 yılı hadiseleri geçen yıla kıyasla yüzde yedi artış gösteriyor. İngiliz sıhhat yetkilileri, geçen yıl bir evvelki yıla nazaran yüzde 11 artış gösteren hadiselerden o kadar kaygı duydular ki, bunun nedenini bulmak için bir soruşturma başlattılar.

Tüberküloz olayları nasıl yine canlanmaya başlıyor?

The UK Health Security Agency (Birleşik Krallık Sıhhat Güvenlik Ajansı-UKHSA) dataları, öksürükle yayılan bakteriyel enfeksiyon hadiselerinin 2023’te 4.850’ye ulaştığını gösteriyor. 2021 ve 2022’de kaydedilen 4.425 ve 4.380 hadiseye nazaran gözle görülür bir artış kelam konusu.

Eğilimler devam ederse 2024 yılı, 2017’den bu yana kaydedilen en yüksek sayı olan geçen yılki 4.800’den fazla Birleşik Krallık olayını gölgede bırakabilir.

Bu durum, İngiltere’nin tüberkülozla gayrette kaydettiği ilerlemenin aksine döndüğüne işaret ediyor. 2011 yılında kaydedilen 8.000 olaylık tepe noktasından sonra olaylar büyük ölçüde azalmıştı.

Geçen yılki artış o kadar şok ediciydi ki, sıhhat yetkilileri İngilizlerin inatçı öksürüklerini ya da grip gibisi semptomlarını bir doktora denetim ettirmeleri konusunda ikazda bulundu.

UKHSA tüberküloz ünitesi lideri Dr. Esther Robinson o devirde, “Ateşle birlikte görülen her inatçı öksürük grip ya da Covid-19 kaynaklı değildir. Çoklukla mukuslu olan ve üç haftadan uzun süren öksürük, tüberküloz dahil olmak üzere bir dizi diğer meseleden kaynaklanabilir” demişti.

UKHSA’nın son raporuna nazaran, takip edilebilen 10 tüberküloz hadisesinden sekizi, 2023’tekine emsal halde, Britanya’da doğmamış bireylerde görüldü. Tüberküloz dünyanın birtakım bölgelerinde, bilhassa kentsel ve fakir bölgelerde daha yaygın. Hadiselerin İngiltere’ye ithal edildiği ve semptomların alt başlıkları nedeniyle yıllarca tespit edilemediği biliniyor. 

— Pekala dünyada nitekim tüberküloz hadiselerinde önemli bir artış kelam konusu mu?
— Türkiye’de durum ne?
— Bu hastalık bulaşıcı ve en kıymetlisi ölümcül olma riski nedir?

Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Sinem İliaz, Dünya Sıhhat Örgütü’nün tüberküloz olaylarındaki artışı gözler önüne seren raporunu yorumladı ve hastalıkla ilgili tüm merak edilen soruları yanıtladı.

‘TÜRKİYE VEREMİN SIK GÖRÜLDÜĞÜ ÜLKELERDEN BİRİ’

1- Tüberküloz ya da yaygın bilinen ismiyle veremde artış hakkında neler söylersiniz?

Tüberküloz sosyoekonomik seviyesi düşük, kalabalık yaşayan toplumlarda daha sık görülen bulaşıcı bir bakteriyel hastalıktır. En sık akciğer tüberkülozu görülür ve en bulaştırıcı tipi de akciğer tüberkülozudur. Ülkemiz veremin sık görüldüğü ülkelerden biridir.

Veremli bir hastayla karşılaşan herkes hasta olmaz. Temasın mühletine ve yakınlığına da bağlı olarak, bu mikrop bedenimize girdikten sonra bağışıklık sistemimizle karşılaşıp sonlandırılabilir. Bu durumda hasta olmayız. Fakat bağışıklık sistemimiz gereğince güçlü değilse ve tüberküloz mikrobunun çoğalıp bedene yayılmasına mani olamazsa, bu mikrop kan ve lenf yoluyla tüm bedene dağılabilir, tüm organlarda hastalık yapabilir.

En sık hastalık yaptığı yer olan akciğerin tüberkülozu ise en bulaştırıcı formlardan biri olup, öksürük, konuşma, nefes alışveriş yoluyla hastalığın diğerlerine da yayılmasına neden olur. Bu nedenle hasta olan bireylerin erkenden tespit edilerek tedaviye başlanması ve temas ettikleri şahısların de hastalık varlığı yahut hastalanma riski açısından taranması veremin denetim altına alınması için çok değerlidir.

2- Türkiye’de tüberküloz hadiselerinde artış kelam konusu mu?

Ülkemizdeki tüberküloz olgularında Covid-19 devriyle başlayan bir artış olduğunu net olarak söylemek için elimizde kâfi data yok. Sıhhat Bakanlığının son açıkladığı datalar 2017 yılına kadar ülkemizdeki tüberküloz sıklığının evvelki yıllara nazaran azalma eğiliminde olduğunu ve son olarak yüz binde 14,6 olduğunu göstermektedir. Natürel bunun sonrasında pandemi ile beşerler daha kapalı ortamlarda yaşamaya başladılar, lakin buna karşılık toplumsal temas da azalmaya başladı. Bu nedenle Türkiye’de olayların arttığına dair kesin bir fikir söylemek çok mümkün görünmüyor.

2-4 HAFTADAN UZUN SÜREN BELİRTİLERE DİKKAT EDİN

3- Bu hastalığın belirtilerinin soğuk algınlığı ile çok benzediği söyleniyor. Tüberkülozun belirtilerini sıralar mısınız?

Tüberkülozun belirtileri tuttuğu organa nazaran değişir. En sık formu olan akciğer tüberkülozunda uzun periyodik öksürük, balgam çıkarma, kanlı balgam, kilo verme, gece terlemesi, iştah kaybı, ateş, bazen göğüs ağrısı görülebilir. Fakat bu şikayetler çoklukla 1-2 hafta üzere kısa vadeli şikayetler değil, daha uzun solukludur. Bu nedenle, şayet öksürük 2-4 haftadan uzun sürmüşse yahut başka alarme edici şikayetlerden biri mevcutsa, hastanın bir doktora başvurması ve en azından akciğer sineması ile kıymetlendirilmesi önerilir. Bilhassa meskende, iş yerinde yahut öğrenciyse sınıfında bir öbür akciğer tüberkülozu olgusu olmuşsa, bununla temas eden şahıslarda tüberküloz görülme riski artar.

YOĞUN ÖKSÜRÜKTE BULAŞICILIK ARTIYOR

4- Tüberküloz nasıl bulaşıyor?

Akciğer tüberkülozu yahut gırtlak tüberkülozu olan bir şahısla, uzun müddetli olarak tıpkı ortamda kalınmışsa, örneğin birebir meskende yahut işyerinde çalışılıyorsa, bu şahısla tıpkı havayı soluyan şahıslar hastanın saçmakta olduğu bakterileri teneffüs yoluyla alabilirler. Maruz kalan kişinin bağışıklık sisteminin kuvvetine nazaran hastalık gelişebilir yahut kişi hastalanmadan bu bulaşı atlatabilir. Yani temel olarak, hastalık teneffüs yoluyla bulaşır. Bilhassa hasta kişi ağır öksürüyorsa bulaştırıcılık daha da artar.

5- Çocukken olduğumuz verem aşıları bizi bu hastalıktan koruyor mu?

Veremin sık görüldüğü bizimki üzere ülkelerde çocukluk çağında verem aşısı yapılmaktadır. Türkiye’de de bebeklere doğduktan 2 ay sonra, bir sefere mahsus olarak verem aşısı yapılır. Verem aşısı bizi akciğer vereminden korumaz. Lakin veremin çok daha öldürücü formları olan beyin ve beyin zarı tüberkülozu ile tüm bedene yayılımı ile oluşan miliyer tüberkülozdan bizi korur. Yani verem aşısı, tüberkülozun bulaştırıcı formlarına değil, öldürücü formlarına karşı koruyuculuk sağlar.

4 İLAÇTAN OLUŞAN TEDAVİ REJİMİ

6- Hastalığın bulaştığı şahıslara nasıl bir tedavi uygulanıyor? Tedavi gayeli tekrar aşı yapılıyor mu?

Verem aşısı, aşı programımızda 2 aylık bebeklere bir keze mahsus yapılır, şayet o yaşta aşılanmamışsa da en fazla 6 yaşına kadar bir kere aşılama yapılır. Bundan sonra yapılacak aşının rastgele bir koruyuculuğu yoktur. Erişkin devirde aşılamanın faydası gösterilmemiştir. Eğer tüberküloz tanısı konmuşsa, Verem Savaş Dispanseri nezaretinde en az 4 başka çeşit ilaçtan oluşan bir tedavi rejimi, toplam tedavi mühleti 6 aydan kısa olmamak kuralıyla hastaya uygulanır.

Hastanın ilaçlarını günlük olarak, sistemli aldığından emin olunması toplum sıhhati açısından ve hastanın düzgün tedavi edilebilmesi için çok kıymetlidir. Şayet ilaçlar tam olarak ve vaktinde alınmazsa, kullanılan ilaçlar vakitle etkisiz hale gelebilir ve hasta kişi bu dirençli mikrobu diğerlerine da bulaştırmaya başlar. Hasta bireylerin tedaviye ahengi toplum sıhhatini etkileyecek sonuçlar doğurabilir.

Eğer bir yakınımızda tüberküloz tespit edilmişse ve biz de bu hasta bireyle temas etmişsek, yeniden sıhhat takımı tarafından faal tüberküloz hastası olup olmadığımız araştırılır. Şayet hasta değilsek, lakin hastalanma riskimiz yüksek bulunmuşsa bize tüberkülozdan kollayıcı ilaç başlanabilir. Bu kollayıcı tedavinin müddeti de en az 6 aydır.

7- Tüberkülozun ölümcül olma riski nedir?

Ülkemizin datalarına nazaran tüberkülozun teşhis aldıktan sonra mevtle sonuçlanma oranı yüzde 6 civarındadır. Bunun önlenmesi için hadiseler erken yakalanmalı, süratle, nizamlı bir tedavi başlanmalıdır. Tanı konulan hastaların yüzde 85’inde tüberküloz muvaffakiyetle tedavi edilebilmektedir. Ülkemizin tüberküloz teşhis ve tedavisinde tecrübeli bir takımı ve uzun yıllara dayanan bir deneyimi olduğunu söylemek abartılı olmayacaktır.