Geçen hafta Birleşmiş Milletler Bayan Ünitesi (UN Women) ve Parlamentolararası Birlik (IPU) tarafından yayımlanan Siyasette Bayan 2025 haritası, acı bir gerçeği yine gözler önüne serdi: Bayanların siyasi temsili dünyada küçük adımlarla ilerliyor lakin hâlâ eşitlikten çok uzak. Bu süratle devam ederse bayanların siyasette eşit temsili için tam 130 yıl daha beklememiz gerekecek.
Rapora nazaran bugün dünya genelinde parlamentolarda bayan milletvekili oranı yüzde 27,2. Bakanlık vazifesindeki bayan oranıysa yüzde 22,9’a gerilemiş durumda. Bayan devlet liderlerinin oranı yalnızca yüzde 11,9, hükümet liderlerinin oranıysa yüzde 8,3. Türkiye’deyse tablo daha da düşündürücü: Bayan milletvekili oranı yüzde 19,9. Kabinede 17 bakandan yalnızca 1’i bayan. Bu oranlarla Türkiye, dünya sıralamasında 192 ülke ortasında 126’ncı sırada. Halbuki hepimiz biliyoruz ki, siyasette eşit temsil yalnızca bir ‘kadın meselesi’ değil; daha güçlü demokrasiler, daha adil toplumlar inşa edebilmenin anahtarı.
1995’te BM tarafından kabul edilen ve dünyada bayanların güçlendirilmesini, toplumsal cinsiyet eşitliğini ve bayan haklarının korunmasını amaçlayan Pekin Deklarasyonu’nun üzerinden 30 yıl geçti. Fakat hâlâ “Kadınlar siyasetin neresinde” diye sormak zorunda kalıyoruz. Meğer tahlil yolları aşikâr: Yasal kotalar, seçim ıslahatları, bayan adaylara takviye düzenekleri…
UN Women Türkiye Program Yöneticisi His Arığ
Yapılacak çok şey var lakin kaybedecek vakit maalesef yok. UN Women Türkiye Program Yöneticisi His Arığ’la yayımladıkları rapor ve bayanların eşit temsilinin ehemmiyeti hakkında konuştuk. “Siyasette bayan temsili neden bu kadar önemli” sorusunu Arığ şöyle yanıtlıyor: “Kadınlar siyasette yalnızca ‘temsil ediliyor’ olmak için değil, karar alma süreçlerinde gerçek bir güç sahibi olmak için var olmalı. Yarım temsil, yarım demokrasi demektir. Şayet bir toplumun yarısını oluşturan bayanlar karar alma düzeneklerinde gereğince yer almıyorsa, o toplumda demokrasinin tam işlediğini söyleyemeyiz.”
Her alanda kelam sahibi…
Arığ’a nazaran bayanlar çoklukla insan hakları, toplumsal hizmetler üzere ‘daha uygun görülen’ alanlara yönlendiriliyor: “Savunma, maliye, dışişleri üzere karar ve güç merkezlerinde erkekler hâlâ yükte. Bayanların siyasette temel durumlarda bulunması, toplumsal cinsiyet eşitliğinin bir göstergesi. Bayanların iktisat, güvenlik, dış siyaset üzere alanlarda da kelam sahibi olması gerek.”
Arığ devam ediyor: “Kadınların siyasette uygun görülen alanlarda olması gerektiğine dair bir önyargı var. Güya bayanlar lakin aile, eğitim, sıhhat üzere hususlarla ilgilenmeliymiş üzere bir algı yaratılıyor. Meğer biz her yerde olmak istiyoruz. Hayatın her alanında kelam hakkımız var.”
Öyleyse değişim nasıl sağlanır ve bu eşitlikçi olmayan tabloyu değiştirmek nasıl mümkün olur? His Arığ hem yasal düzenlemeler hem de kültürel dönüşüm gerektiğinin altını çiziyor: “Öncelikle seçim sistemlerinde bayanların önünü açacak düzenekler gerek. Cinsiyet kotalarının aktif halde uygulanması, partilerin bayan adayları hakikaten desteklemesi kural. Lakin teknik düzenlemeler yetmez; siyasi başkanların samimi bir irade göstermesi ve toplumsal kültürde bayanın liderlik rolünün olağanlaşması lazım. Bu, yalnızca bayanların değil, toplumun bütününün sorumluluğu.”
Arığ ayrıyeten bayanların kendi çabalarını de hatırlatıyor: “Değişim üstten aşağıya gelmezse, bayanlar kendi yollarını açar. Bayanlar siyasette daha çok var olmak için örgütlenmeli, birbirlerini desteklemeli ve seslerini yükseltmeli. Optimistim; bayanların gücüne, cüretine inanıyorum. Lakin bu değişim bizatihi olmayacak; uğraş ederek kazanacağız. Dünyada bayanların siyasette eşit temsilinin sağlanabilmesi için mevcut süratle ilerlersek, 130 yıl daha beklememiz gerek. Halbuki eşitlik, lütuf değil, haktır. Kâfi ki bayanlar susmasın, toplumlar değişime kulak versin!”
‘Eşitlik için artık harekete geçmeli’
UN Women İcra Yöneticisi Sima Bahous: “Pekin Deklarasyonu ve Aksiyon Platformu’nun kabulünün üzerinden 30 yıl geçmesine karşın, siyasi liderlikte toplumsal cinsiyet eşitliği taahhüdü hâlâ gerçekleşmedi. Üstelik sırf ilerleme yavaş değil, birebir vakitte geriye gidiş de kelam konusu. Nüfusun yarısının karar alma süreçlerinden sistematik olarak dışlandığı bir dünyayı kabul edemeyiz. Hükümetlerin artık harekete geçmesi gerekiyor.”
IPU Başkanı Tulia Ackson: “Küresel seviyedeki eşitsizlik, dünyanın kimi bölgelerinde siyasette toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamada sistematik bir başarısızlığa işaret ediyor. Pürüzleri ortadan kaldırmak ve bayanların siyasette eşit biçimde temsil edilmesini sağlamak için artık kararlı adımların vakti. Sağlıklı bir demokrasi bu biçimde mümkün.”
IPU Genel Sekreteri Martin Chungong: “Siyasi liderlikte toplumsal cinsiyet eşitliğine ulaşmada yaşanan duraksama, hepimiz için uyarıcı bir aksiyon davetidir. Bu süreci hızlandırmak, erkeklerin etkin iştirakini ve dayanağını gerektiriyor. Manileri birlikte aşmak ve bayanların liderlik rollerinde eşit biçimde temsil edilmesini sağlamak, daha kapsayıcı ve güçlü bir demokrasinin inşası için hepimizin ortak sorumluluğudur.”