Çatlak iyice büyüdü, kıta ikiye bölünüyor! Zaman daraldı… ‘Bölgesel ve küresel ölçekte çok büyük etkileri olacak’
Son yıllarda, bilim insanları Afrika’nın daha evvel öngörülenden çok daha süratli bir biçimde parçalandığına dair çarpıcı ikazlarda bulunuyor. 2005 yılında Etiyopya Çölü’nde ortaya çıkan 56 kilometre uzunluğundaki çatlak, her yıl 2 santimetreye yakın genişliyor.
Önceden bu ayrışmanın on milyonlarca yıl süreceği düşünülüyordu; lakin California Üniversitesi, Santa Barbara Kampüsü’nde vazifeli profesör Ken Macdonald, bu sürecin daha yakın vakitte gerçekleşeceği üzerinde duruyor.
BU AYRIŞMA SADACE AFRİKA COĞRAFYASINI DEĞİŞTİRMEKLE KALMAYACAK
Bu ayrışma, yalnızca Afrika’nın coğrafyasını değiştirmekle kalmayıp, birebir vakitte yeni bir okyanus ve kıtanın oluşumuna da yol açacak. Ken Macdonald Daily Mail’e yaptığı açıklamada, “Olabilecek şey, Hint Okyanusu’nun sularının içeri girmesi ve şu anki Doğu Afrika Rift Vadisi’nin sular altında kalması” dedi.
Bölgedeki suların akmaya devam etmesi halinde yeni okyanusun Atlas Okyanusu kadar derin olabileceği düşünülüyor. Çatlak, Somali, Kenya, Tanzanya ve Etiyopya’nın yarısını kapsıyor. Macdonald, bu süreçte Etiyopya’nın ‘Nübye Kıtası’ ismiyle yeni bir kıtaya dönüşeceğini öngörüyor.
Macdonald, İki tektonik plakanın son derece yavaş bir tempoda ilerlediğini belirtmesine karşın, Afrika’nın devasa yüzölçümü göz önüne alındığında bu durumun etkileyici olduğunu vurgulayarak, “İnsan hayatı ölçeğinde pek fazla değişiklik göremeyeceksiniz. Lakin sarsıntılar hissedeceksiniz, volkanların patladığını göreceksiniz lakin okyanusun ömür süremize müdahale ettiğini görmeyeceksiniz” tabirlerini kullandı.
AYRIŞMANIN NEDENİ TAM OLARAK NEDİR?
Ayrışma süreci, 22 milyon yıl evvel kıtanın büyük göllerinin bulunduğu yaklaşık olarak 3 bin 218 kilometreye uzunluğundaki bir yarıktan kaynaklanıyor. Bu bölge, Somali ve Nubian olmak üzere iki faal tektonik plakanın mesken sahipliğini yapıyor.
Dünyanın kabuğu ve manto üst kısmından oluşan litosfer, birkaç tektonik levhaya bölünmüş durumda. Lakin bu hareketlerin gerisindeki düzenekler hâlâ tam olarak anlaşılamadı. Bazı araştırmacılar, bu düzeneğin, dünyanın çekirdeğinden yükselen ısının, kısmen erimiş kayanın yavaş ve dairesel hareketlerinden kaynaklandığını söz ediyor.
Macdonald ise “Deprem aktivitesi yaratan kayma ve faylar var. Ayrıyeten etkin volkanların da gözle görülür belirtileri var” biçiminde konuştu. Son yıllarda çatlak sisteminin kollarının tam olarak nereye gittiği üzerine kıymetli ilerlemeler kaydedildi. Macdonald bu hususla ilgili ise “Kuzey kısmı Cibuti’den geçerek Kenya’ya kadar hayli âlâ anlaşılmıştı; lakin oradan güneye gerçek gidildiğinde, insanların pek fazla fikri yoktu” sözlerini kullandı.
UYDU YER ÇEKİMİ DATALARI VE SİSMİK TARAMALAR ÜZERE GELİŞMİŞ SENSÖRLER KULLANILIYOR
Yapılan son araştırmalarda, yer altında neler olup bittiğini anlamak için uydu yer çekimi dataları ve sismik taramalar üzere gelişmiş sensörler kullanılıyor. Eski NASA ve Uzay Kuvvetleri danışmanı Alexandra Doten, “Doğu Afrika, Somali plakasının üzerinde yer alıyor. Hudut boyunca uzanan çizgi Afrika Büyük Gölleri’dir. Bu göller, gezegen üzerindeki tüm donmamış yüzey tatlı suyunun yüzde 25’ini barındırıyor” dedi.
Doten, Somali levhasının daha doğuya yanlışsız hareket etmeye devam ettiğini ve bunun sonucunda dev bir rift vadisi oluşturduğunu belirterek, “Sonunda Doğu Afrika, Afrika’nın geri kalanından yeni bir okyanusla ayrılarak onun yeni kıtası olacak” açıklamasında bulundu.
MADAGASKAR İKİ BAŞKA ADAYA BÖLÜNEBİLİR
Araştırmalar, ayrılmanın on milyonlarca yıl süreceği kanısının artık geçerliliğini yitirdiğini de ortaya koyuyor. 2024 yılında Frontiers in Earth Science mecmuasında yayımlanan bir araştırma, Doğu Afrika Rift sisteminin farklı kısımlarının bölünmeyle bağlantılı olarak farklı düzeylerde volkanik aktivite gösterdiğini vurguladı.
Kenya’da 2018 yılında yaşanan ağır yağışların akabinde çatlaklar oluşmuş; kimi mahallî halk, o periyotta yer sarsıntısı hissettiklerini bildirmişti. Araştırmacılar, iki levha birbirinden uzaklaştıkça bu çeşit çatlakların oluşmaya devam edeceğini ve Madagaskar’ın da iki başka adaya bölüneceğini öne sürüyorlar.
Virginia Tech tarafından 2020 yılında yapılan bir çalışmada ise Rift’in kuzey kesitinde yeni okyanusların birinci evvel oluşacağı öngörülüyor. Jeoloji Bilimleri Kısmı profesörlerinden D. Sarah Stamps, “Genişleme suratı kuzeyde en süratli formda ilerliyor. Hasebiyle yeni okyanusların birinci orada oluştuğunu göreceğiz. Evvelki çalışmaların birçok, genişlemenin etraftaki daha büyük tektonik plakalardan bağımsız hareket eden mikro plakaların etrafındaki dar bölgelerde lokalize olduğunu ortaya koymuştu” tabirlerini kullandı.
New Orleans’taki Tulane Üniversitesi’nde jeoloji kürsüsü lideri ve ABD Dışişleri Bakanlığı Afrika İşleri Bürosu’nda bilim danışmanı olan Cynthia Ebinger, Doğu Afrika Yarığı’nın yaklaşık 35 milyon yıl evvel kıtanın doğu kısmında Arabistan ile Afrika Boynuzu ortasında oluşmaya başladığını söylüyor. Bu yarık vakitle güneye hakikat genişleyerek 25 milyon yıl evvel Kenya’nın kuzeyine ulaştı. Yarık, yerkabuğunda geniş ölçüde paralel iki çatlak sınırından oluşuyor. Ebinger bu sürecin bölgesel ve global ölçekte çok büyük tesirleri olacağı üzerinde de duruyor. Londra Jeoloji Derneği ise doğu yarığının Etiyopya ve Kenya’dan geçtiğini, batı yarığının ise Uganda’dan Malawi’ye kadar bir yay formunda uzandığını belirtiyor. NASA’nın Dünya Gözlemevi’ne nazaran bu riftin doğu kolu kurakken, batı kolu Kongo yağmur ormanlarının hududunda yer alıyor.
Sonuç olarak, Afrika’nın parçalanma süreci, bilim insanları tarafından dikkatle izleniyor ve bu durum, kıtanın geleceği hakkında kıymetli öngörülerde bulunulmasına imkan tanıyor. Bu sürecin izlenmesi hem bilim dünyası hem de milletlerarası siyaset açısından kritik bir ehemmiyete sahip. Afrika’nın gelecekteki coğrafik yapısı, iklim değişikliği, kaynak idaresi ve bölgesel güvenlik bahislerinde derin tesirlere yol açabilir.
Daily Mail’in ‘Scientists warn one of the world’s continents is breaking apart at double speed’ başlıklı haberinden derlenmiştir.
Fotoğraflar: iStock
