Bundan tam 55 yıl önce dünyayı değiştiren bir an yaşandı! L ve O harflerinden sonra sistem çöktü… ‘Bardağı yangın hortumuyla doldurmak gibiydi’

Soğuk Savaş’ın doruğa çıktığı yıllardı… Charley Kline ve Bill Duvall isimli iki genç mühendis, dönemin en iddialı teknolojik deneylerinden biri üzerinde çalışıyordu. 21 yaşındaki Kline, California Üniversitesi’nde (UCLA) yüksek lisansını yapıyordu. 29 yaşındaki Duvall ise Stanford Araştırma Enstitüsü’nde (SRI) sistem programcısıydı.

İkili kısa ismi ARPANET olan Advanced Research Projects Agency Network yani İleri Araştırma Projeleri Dairesi Ağı üzerinde çalışıyordu. ABD Savunma Bakanlığı tarafından finanse edilen bu projenin gayesi, telefon sınırlarına bağlı kalmadan direkt data paylaşımı yapmayı sağlayacak bir ağ kurmaktı. Bu sistem “paket anahtarlama” ismi verilen bir bilgi dağıtım metodunu kullanıyordu.

İnsan hayatının tahminen de her tarafını değiştirecek bir teknolojinin birinci testi yapılıyordu. Fakat sistemin çalışabilmesi için öncelikle giriş yapmak gerekiyordu.

Kline, UCLA’in 3420 numaralı Boelter Hall odasının yeşil duvarları ortasında klavyesinin başına oturmuş California eyaletinin öbür ucundaki bilgisayarında çalışmakta olan Duvall’e bağlanmak için bekliyordu. Bir yandan da telefonda konuşuyorlardı. Kline daha “L-O-G-I-N” (giriş) yazamadan telefondan Duvall’in sesi geldi: Sistem çökmüştü.

Bu yanılgı sayesinde, 1969 sonbaharında Kline’ın Duvall’e gönderdiği birinci ileti “L-O” harfleri oldu.

YAŞADIKLARI ANIN ÖNEMLİNİ FARK ETMEMİŞLERDİ BİLE…

İkili çeşitli ayarları gözden geçirip, ilişkiyi 1 saat kadar sonra yine kurdu ve nihayetinde bu birinci çöküş, elde edilen dev muvaffakiyetin yanında devede kulak kaldı. Fakat ne Kline ne de Duvall yaşadıkları anın kıymetinin farkındaydı. Kline, “O sırada yaptığımız şeyin büyüklüğünü idrak edebilmiş değildim. Yalnızca sistemi çalıştırmaya çabalıyorduk” dedi.

Bu tarihi anın üzerinden tam 55 yıl geçti. Yarım asrı aşkın vaktin akabinde internet sayesinde dünya, cebimizde taşıdığımız küçücük bir kara kutuya sığar hale geldi. Dikkat süremizin değerli bir kısmını domine eden internet, hayatın en tüm ögelerine temas eder oldu.

BBC, internetin icadının 55’inci yıldönümü vesilesiyle Kline ve Duvall’e o gün yaşananları ve sonrasını sordu.

ARPANET’in mümkün olmasını sağlayan bilgisayarları anlatabilir misiniz? Çok büyük ve gürültülü makineler miydi?

Kline: Periyodun standartlarında epey küçük bilgisayarlardı. Aşağı üst buzdolabı büyüklüğündeydiler. Soğutma pervaneleri biraz ses yapıyordu lakin Sigma 7 bilgisayarımızın pervanelerine kıyasla sessizdiler. Önde yanıp sönen ışıklar, Arayüz Bildiri İşleyici’yi (IMP) denetim eden düğmeler ve yazılımı yüklemeye yarayan bir kâğıt bant okuyucu vardı.

Duvall: Bugün büyük bir konserde kullanılan tüm ses ekipmanlarını taşıyacak kadar büyük bir rafın üzerindeydiler. Üstelik bir akıllı kol saatinin işlemcisine kıyasla binlerce, milyonlarca hatta milyarlarca kat daha güçsüzdüler. Hey gidi günler hey…

L-O harflerini yazmaya başladığınız anı anlatır mısınız?

Kline: Bugünkü internet sitelerinin ve başka sistemlerin tersine, bir terminali SRI sistemine bağladığınızda rastgele bir şey yazmazsanız hiçbir şey olmuyordu. Bir programı çalıştırmak istiyorsanız evvel “login” yazıp giriş yapmanız gerekiyordu. Akabinde sistem size kullanıcı isminizi ve şifrenizi soruyordu.

Ben terminale bir karakter girdiğimde, terminalim bunu SDS Sigma 7 bilgisayarı için yazdığım programa gönderiyordu. O da bunu bir bildiri formatına çevirip Arayüz Bildiri İşleyici’ye gönderiyordu. SRI’ın sistemi bu bildirisi alıp lokal bir terminalden gelmiş üzere işliyor ve karakterin “yankısını” terminalde tekrar üretiyordu. Bu noktada Bill’in kodu bu karakteri alıp bir bildiri haline getiriyor ve IMP’ye gönderip UCLA’ye dönüyordu. Ben bunu aldığımda, terminalimde yazıcıdan çıkıyordu.

Bu süreçleri yaparken Bill’le telefondaydık. Ona L harfini yazdığımı söyledim, kendisine ulaştığını söyledi ve tıpkı şeyi o da yaptı. Ona L’nin yazıcıdan çıktığını söyledim. Akabinde O harfine bastım. Yeniden meselesiz çalıştı. G’ye bastığımda Bill bana sistemin çöktüğünü ve beni birazdan arayacağını söyleyip telefonu kapattı.

Duvall: UCLA sistemi Charlie L-O harflerini girdikten sonra G-I-N geleceğini öngörmediğinden SRI bilgisayarına bir kusur iletisi gönderdi. Bildirinin ne olduğunu tam olarak hatırlamıyorum fakat bundan sonra yaşananlar ağ ilişkisinin o güne kadar görülmemiş bir süratte olmasından kaynaklanıyordu.

Normal irtibat suratı saniyede 10 karakterken ARPANET saniyede 5.000 karaktere kadar gönderebiliyordu. Bu iletinin UCLA’den SRI bilgisayarına gönderilmesi, saniyede yalnızca 10 karakter bekleyen girdi tamponuna çok fazla yük bindirdi. Bir bardağı bir yangın hortumuyla doldurmak üzereydi. Ne olduğunu kısa mühlet içinde keşfettim, tampon boyutunu değiştirdim ve sistemi tekrar kurdum. Bu da aşağı üst 1 saat sürdü.

Bunun tarihi bir an olabileceğini farkında mıydınız?

Kline: Hayır, o sırada katiyetle farkında değildim.

Duvall: Pek sayılmaz. SRI’da yaptığımız çalışmalar bağlamında atılmış bir adımdı. Lakin projenin genelinin büyük bir tesiri olacağına inanıyordum.

Samuel Morse, 1844’te birinci telgraf iletisini gönderdiğinde “Tanrı ne yaptı” üzere dramatik bir cümle kullanmıştı. Artık o güne dönebilseniz siz de daha çarpıcı bir cümle muharrir mıydınız?

Kline: Kıymetinin farkına varmış olsaydım elbette. Ancak biz o sırada yalnızca sistemi çalıştırmaya çabalıyorduk.

Duvall: Hayır. Bu pek çok oynak kesimi olan çok karmaşık bir sistemin birinci testiydi. Bu kadar karmaşık bir şeyi birinci testinde çalıştırabilmek, başlı başına dramatik bir olaydı.

Mesaj gönderildiğinde ortam nasıldı?

Duvall: İkimiz de kendi bilgisayar laboratuvarlarımızda yalnızdık. Çok fazla emeğin sonucunda bu türlü başarılı bir birinci test yapabildiğimiz için ikimiz de memnunduk. Ben testin akabinde yakınlardaki küçük bir yere gidip hamburger yemiş içki içmiştim.

Kline: Ben işe yaradığı için çok memnundum. Konuta gidip uyumuştum.

ARPANET’in nasıl bir şeye dönüşmesini bekliyordunuz?

Duvall: Ben SRI’da yaptığımız işi çok büyük bir vizyonun modülü olarak görüyordum. Birbirlerine bağlı haldeki bilgi personelleri problemlerini, müşahedelerini, dokümanlarını ve tahlillerini paylaşıyorlardı. Öngöremediğimiz şey bunun ticarileşmesiydi. Tıpkı biçimde toplumsal medya olgusunu ve bununla temaslı dezenformasyon salgınını da öngörememiştik. Lakin şunu belirteyim: SRI araştırmacılarından Douglas Engelbart, 1962 tarihli tezinde genel vizyonu tanımlarken, yaratmakta olduğumuz potansiyelin toplumumuzda çok esaslı değişimleri tetikleyebileceğini ve bu eserlerin kullanımının toplumda yaratabileceği meselelere cevap bulacak araçların da eş vakitli olarak kullanılması ve adapte edilmesi gerektiğini belirtiyordu.

Bugün internetin hangi yanları size ARPANET’i hatırlatıyor?

Duvall: Engelbart’ın kümesi tarafından yaratılan büyük vizyonu kastederek, bugünün interneti o fikirlerin güçlenmiş halinin mantıksal evrimi. Elbette bunda birçok parlak ve yenilikçi kişi ve kurumun katkısı var.

Kline: Oburlarının kaynaklarını kullanabilme yetisi. Bir internet sitesini kullandığımızda yaptığımız şey bu. İnternet sitesinin, programlarının, özelliklerinin imkânlarını kullanıyoruz. Ve olağan ki e-posta.

Yönlendirme ve çoklu yol kavramını yaratan büyük oranda ARPANET oldu. Bu sayede bir irtibat yolunun işe yaramaması durumuna karşı güvenilirlik kazandı. Ayrıyeten çoklu yolları tıpkı anda kullanarak irtibat suratlarının artmasına müsaade verdi. Bu kavramlar internet için de geçerli oldu.

ARPANET’in irtibat protokollerini geliştirirken çeşitli sıkıntılar keşfettik. Bu nedenle protokolleri yine tasarlayıp güzelleştirdik. Buradan alınan dersler de internete yansıdı. İnternet ilişkisinin temel standardı olan TCP/IP hem ağları kendi ortalarında birbirine bağlamak hem de performansı, güvenilirliği ve daha birçok şeyi uygunlaştırmak için geliştirildi.

Bu yıldönümü size neler hissettiriyor?

Kline: Karışık hisler. Şahsen ben değerli olduğunu fakat biraz abartıldığını düşünüyorum. ARPANET ve ondan doğanlar çok kıymetli şeyler lakin benim için bu yıldönümü pek çok olaydan bir tanesi. Bu yıldönümünden daha çok ben ARPA’nın Network’ü kurma ve gelişimini desteklemeyi sürdürme kararının değerli olduğunu düşünüyorum.

Duvall: İnternet üzere bir şeyin çıkış noktasını hatırlamak beğenilen fakat en kıymetli şey o vakitten bu yana yapılan ve interneti dünya toplumlarının kıymetli bir kesimine dönüştüren dev çalışmalar.

Modern interneti domine edenler devletin araştırmacıları ya da akademisyenler değil, dünyanın en büyük şirketlerinden birkaçı. İnternetin dönüştüğü şey hakkında neler düşünüyorsunuz? En fazla korku duyduğunuz şey ne?

Kline: İnterneti günlük hayatlarımızda kullanıyoruz ve çok değerli. Yokluğunu hayal etmek çok sıkıntı. İnternetin bu kadar açık olmasının ve bir devlet tarafından denetim edilmemesinin yararlarından biri, çevrimiçi alışveriş, bankacılık, oyunlar, haber siteleri, toplumsal medya üzere pek çok yeni fikrin geliştirilebilmesi. Lakin internet hayatımızda çok kıymetli bir yere sahip olduğu için berbat niyetli faaliyetlerin de maksadı pozisyonuna geldi.

Sürekli olarak verilen ödünleri duyuyoruz. Mahremiyet kaybı çok büyük düzeylerde. Bana sorarsanız büyük şirketler haddinden fazla güçlü. Ancak gerçek dermanın ne olduğundan emin değilim.

Duvall: Ben tek bir bünyenin interneti domine etmesinin çok tehlikeli olduğunu düşünüyorum. Siyaset yönetiminde ve seçimlerde dezenformasyonun gücünü gördük. Tıpkı vakitte şirketlerin toplumsal normların tarafını etkilemedeki ve yetişkinlerin ve genç yetişkinlerin formasyonundaki gücünü de gördük.

Kline: Benim en çok korktuğum şeylerden biri yanlış bilginin yayılması üzerineydi. İnsanların “İnternette gördüm” cümlesini sarf ettiğini kaç defa duydunuz. Yanlış bilgiyi yaymak her vakit mümkündü lakin konutlara broşürler göndermek, panolara ilanlar, televizyona reklamlar vermek masraflı bir işti. Artık bunlar ucuzladı ve kolaylaştı. Üstelik milyonlarca bireye ulaştığı için tekrarlanıyor ve olgu muamelesi görüyor.

Bir öbür endişem da internete taşınan kritik kıymete sahip sistemlerin sayısı arttıkça bu sistemlerin kapanması ya da sorun yaşaması durumunda önemli aksamalar olmasının kolaylaşması. Yalnızca bağlantı sistemlerinden değil, bankacılıktan, elektrik su üzere hizmetlerden, ulaştırmadan vs. bahsediyorum.

Duvall: Gücü çok büyük lakin Engelbart’ın 1962’deki ihtarına kulak asmayıp internetin gücünü toplumsal tesirini yönetmek için tesirli bir biçimde kullanmadık.

İnterneti herkes için daha yeterli bir yer haline getirmek için ARPANET’te çalıştığınız periyottan aldığınız dersler var mı?

Kline: İnternetin açıklığı yeni deneylere ve yeni kullanımlara müsaade veriyor fakat denetim eksikliği de ödünlere yol açabiliyor. ARPA, ARPANET’in denetiminin bir kısmını elinde tutuyordu. Bu sayede her şeyin çalıştığından emin olabiliyor, hangi protokollerin gerektiğine dair karar verebiliyor, site isimleri ve başka problemlerle başa çıkabiliyorlardı.

İnternet Tahsisli Sayılar ve İsimler Kurumu (ICANN) bu idareyi kısmen sürdürmekle birlikte, nasıl ilerlenmesi gerektiği ve ABD’nin çok aşırı denetim sahibi olup olmadığına dair memleketler arası uyuşmazlıklar yaşandı. Lakin yeniden de ağı işler halde tutabilmek için bir nebze olsun denetime muhtaçlık var. ARPANET nispeten küçük olduğundan, dizaynda, protokollerde ve başka başlıklarda deneyler yapabiliyorduk. Bunu artık yapmak epeyce sıkıntı olacaktır.

Duvall: Yapay zekâ ve yapay zekânın internete giren herkese erişebilmesi nedeniyle bir uçurumun eşiğindeyiz. İnternet erken periyotlarında çok büyük bir patlama yaptı ve çok süratli büyüdü. Bu büyüme kısmen toplumsal hasara yol açtı. Şu an yapay zekâ bu eşikte ve internetten ayrılabilir durumda değil. Yapay zekâyı bir varoluşsal tehdit olarak görmek mantıksız değil. Şu an vakit bu durumun getirebilecekleri kadar tehlikelerini de görme vakti.

BBC’nin “‘We were just trying to get it to work’: The failure that started the internet” başlıklı haberinden derlenmiştir.