ABD ve Çin ortasındaki teknolojik rekabeti uzun vakittir konuşuyorduk. Fakat Donald Trump’ın başkanlık koltuğuna oturur oturmaz yapay zekâ altyapısını inşa etmek için 500 milyar dolarlık Stargate Projesi’ni açıklamasıyla rekabet adeta savaşa dönüştü. İstanbul Bilgi Üniversitesi Medya Bölümü’nden Prof. Dr. Erkan Saka teknolojik savaşın cephelerini, her iki ülkenin bundan sonra yapacağı atakları ve Türkiye’nin bu mevzudaki stratejisinin ne olması gerektiğini anlattı.
◊ Donald Trump’ın başkanlık koltuğuna oturur oturmaz Stargate Projesi’ni açıklaması rekabeti savaşa mı dönüştürdü?
Bu atak, ABD’nin yapay zekâ alanındaki liderliğini müdafaa ve Çin’in artan teknolojik gücüne karşı stratejik bir atak olarak kıymetlendirilebilir. ABD’nin bu büyük ölçekli yatırımının, Çin’in 19 Ocak’ta açıkladığı yapay zekâ yatırım fonunun çabucak akabinde gelmesi dikkat alımlı. Bu durum, iki ülke ortasındaki teknolojik rekabetin artık açık bir formda ‘savaş’ boyutuna evrildiğinin bir göstergesi sayılabilir.
◊ Bu yarışı ‘21’inci yüzyılın soğuk savaşı’ olarak isimlendiriyorsunuz. Bunu biraz açıklayabilir misiniz?
Tıpkı 20’nci yüzyıldaki ABD-
Sovyetler Birliği ortasındaki Soğuk Savaş üzere… Lakin bu kere silahlanma yarışı yerine algoritmalar, bilgi merkezleri ve çipler üzerinden bir rekabet kelam konusu. Bu gayret yalnızca teknolojik değil, birebir vakitte ideolojik ve stratejik boyutlara sahip. ABD liberal demokratik kıymetleri temsil eden bir ekosistem oluşturmaya çalışırken Çin kendi devlet denetiminde bir yapay zekâ sistemi geliştirmeyi hedefliyor. ABD’liler bu durumu ‘Otokrasilere Karşı Soğuk Savaş 2.0’ olarak nitelendiriyor.
Prof. Dr. Erkan Saka
◊ Yapay zekâ pazarının büyüklüğü nedir?
Geçen yıl 279,22 milyar dolar olan global pazar büyüklüğünün bu yıldan 2030’a kadar yüzde 35,9’luk bir bileşik yıllık büyüme oranıyla (CAGR) 2030’da 1.811,75 milyar dolara ulaşması öngörülüyor. Bu büyüme otomotiv, sıhhat, perakende, finans ve üretim üzere kesimlerde ileri teknolojilerin benimsenmesini hızlandırıyor.
‘Dijital egemenlik’
◊ Dünya çapında en çok kullanılan yapay zekâ araçları ABD’nin elinde. Bu durumda yarışta da önde diyebiliriz…
ABD yarışı açık orta önde götürüyor. 2024 yılında, geliştiriciler ortasında en yaygın kullanılan yapay zekâ aracı yüzde 82 kullanım oranıyla ABD merkezli OpenAI’ın ChatGPT’si oldu. GitHub Copilot yüzde 44 ile ikinci sırada, Google Gemini yüzde 22 ile üçüncü sırada (Statista datalarına göre). ABD araştırma makaleleri, özel yatırım, patentler üzere temel göstergelerde öteki ülkelere nazaran değerli avantajlara sahip. 2023’te en yüksek kalitede yapay zekâ araştırması üretti, en fazla sayıda değerli makine tahsili modeli geliştirdi, en çok harcamayı yaptı ve en fazla yapay zekâ birleşme/satın alma faaliyetine sahip oldu.
◊ İki ülke ortasında yapay zekâ savaşında asıl hedef global dijital altyapı üzerinde denetimi ele geçirmek mi?
Yapay zekâ, yalnızca bir teknoloji değil, birebir vakitte ekonomik, politik ve askeri güç için stratejik bir araç haline geldi. Global dijital altyapıyı denetim eden ülke, dijital iktisadın kurallarını belirleyebilir, bilgi akışını yönetebilir ve dijital egemenliğini genişletebilir.
İki ülkenin bundan sonraki atılımları ne olur?
ABD
◊ Yapay zekâ altyapısına yatırımı arttırmak.
◊ Çin’e yönelik çip ihracat denetimlerini sıkılaştırmak.
◊ Yapay zekâ teknolojisinin askeri uygulamalarını genişletmek.
◊ Müttefikleriyle teknolojik işbirliğini güçlendirmek.
ÇİN
◊ İhracat denetimlerini aşmak için yerli çip üretim kapasitesini geliştirmek.
◊ Açık kaynaklı yapay zekâ modelleri geliştirerek global tesirini arttırmak.
◊ Gelişmekte olan ülkelerle teknolojik işbirliğini derinleştirmek.
◊ Yapay zekâ standartları oluşturma uğraşlarını arttırmak.
‘Dengeli bağlar sürdürmek…’
Türkiye bu ‘savaş’ın neresinde?
Ülkemiz stratejik bir istikrar siyaseti izliyor, iki güç ortasında bir yol bulmaya çalışıyor ve global teknoloji yarışında özerklik için çabalıyor. Bu stratejik istikrar siyaseti, Türkiye’nin her iki tarafla da münasebetlerini sürdürerek teknolojik gelişimini sekteye uğratmadan ilerlemesine imkan sağlayabilir. Bu rekabet, Türkiye için hem risk hem de fırsat sunuyor. Risk, büyük güçler ortasında sıkışıp kalmak ve teknolojik bağımlılığın artması olabilir. Fırsatsa iki blok ortasında stratejik bir pozisyonda olmanın getireceği avantajlar ve kendi teknolojik kapasitesini geliştirme imkânıdır. Türkiye’nin bundan sonraki süreçte yerli yapay zekâ ekosistemini güçlendirmesi, stratejik teknoloji alanlarında özerkliğini arttırması, her iki güçle de istikrarlı alakalar sürdürmesi, bölgesel işbirliklerini geliştirerek teknoloji transferi imkânlarını arttırması ve yapay zekâ eğitimi ve yetenek gelişimine yatırım yapması kritik ehemmiyet taşıyor.
Yarışta öne çıkan başka ülkeler
Birleşik Krallık: Stanford’un Global Canlılık Aracı’na nazaran üçüncü sırada. Ve 2023’te birinci yapay zekâ güvenlik doruğuna mesken sahipliği yaparak global liderlik pozisyonunu güçlendirdi.
Birleşik Arap Emirlikleri: Yapay zekâda global bir önder olmayı hedefleyen Arap Emirlikleri, Teknoloji İnovasyon Enstitüsü üzere araştırma kurumlarına yatırım yapıyor ve şu anda beşinci sırada.
Fransa: Avrupa’dan çıkan en kıymetli büyük lisan modeli Mistral’e de konut sahipliği yapıyor.
Singapur: Yapay zekâ alanında kıymetli yatırımlar yaparak ABD-Çin rekabetine katılma gayretinde.
Rekabetin cepheleri
Çip üretimi ve ihracat denetimleri: ABD, Çin’in ileri teknoloji çiplere erişimini kısıtlamak için ihracat denetimleri uyguluyor.
Veri merkezi altyapısı: Stargate Projesi kapsamında ABD’de 20’ye kadar büyük yapay zekâ bilgi merkezi inşa edilmesi planlanıyor. Data merkezleri, yapay zekânın ‘fabrikaları’ olarak görülüyor.
İleri yapay zekâ modelleri: OpenAI, Google, DeepSeek üzere şirketler tarafından geliştirilen büyük lisan modelleri teknolojik üstünlüğün kıymetli bir göstergesi.
Askeri uygulamalar: Her iki ülke de yapay zekâyı askeri alanda kullanmak için yatırımlar yapıyor. ABD Savunma Bakanlığı ‘savaş alanında yıllarca sürecek kesin üstünlüğü sağlamak’ için yapay zekâ yeteneklerini hızlandırmayı amaçlayan bir strateji yayımladı.
Yarı iletken sanayisi: Yapay zekâ çağında yarı iletken kesimi büyük kıymet kazanıyor. Bilhassa
GPU ve NPU üzere yapay zekâ çiplerinin üretimi stratejik bir öncelik oldu.