‘Bir deniz gibi hayat, yüzeceksin içinde…’
Kırmızı Kedi Yayınevi’nin Tünel’deki binasındayım, Canan Gerede’yi bekliyorum söyleşi için. Çok geçmeden sesler duyuyorum; Canan Gerede dağılmış saçlarını düzelterek içeriye giriyor, yanında torunu Daren (Gerede Erkaya) var. Konuşmalardan anlıyorum: motosikletle gelmişler! 82 yaşında, evet yılların izini görmek mümkün vücudunda. Lakin mavi gözlerine uğramamış geçen vakit, güç fışkırıyor onlardan.
Canan Gerede yakın vakitte ‘Devrim Çiçeği’ adlı bir anı kitabı yayımladı. “Hayatımın yalnızca 3’te 1’i” diyor yazdıkları için. Katiyetle standart ölçülere nazaran ‘tuhaf’, çılgın diye tanım edilebilecek sıradışı bir hayat onunki… Kimler yok ki… Yaşar Kemal’den Elia Kazan’a, Yılmaz Güney’den Kofi Annan’a, İdil Biret’ten Ahmet Ertegün’e, Ömer Kavur’dan Abidin Dino’ya kadar sayısız isimle bezenmiş, Andy Warhol, Bob Dylan üzere isimlere değmiş bir hayat.
Tutkulu bir aşk
Diplomat Cemil Vafi ve piyes mütercimi Reşiha Akman Vafi’nin kızı Canan Gerede. New York’ta dünyaya gelmiş; Tayvan, Arjantin, Venezuela, Atina, Paris, Londra ve daha birçok ülke, kent… Dünya, meskeni olmuş Gerede’nin, değerli beşerlerle arkadaşlıklar, büyük aşklar yaşamış. 1968 yılında Atatürk’ün silah arkadaşı diplomat Hüsrev Gerede’nin oğlu Dr. Selçuk Gerede’yle yolları kesişince evlenmişler. Tutkulu bir aşk, güç bir evlilik olmuş onlarınki; meskenleri ayırsalar da
boşanmamışlar, ilişkileri Selçuk Bey hayatını kaybedene kadar sürmüş. O denli ki Selçuk Bey’in cenazesini yıkayanlardan biri Canan Hanım. Bu evlilikten iki kızı olmuş; fotoğraf sanatkarı Bennu Gerede ve oyuncu Shiva Gerede. Nitekim sıradışı bir bayan, masal üzere bir hayat… Yılmaz Güney’i Türkiye’den kaçırmak için plan yapan da o, birinci Altın Portakal alan bayan direktör de. Ruh çağıran, bir kargayla arkadaş olan da…
◊ Bu nasıl bir hayat Canan Hanım! 5-10 bireye yetecek kadar olay var hayatınızda. Geride bıraktığınız hayattan mutlu musunuz?
Yani ben çok mutluyum.
Bir defa her gün anneme, babama teşekkür ederim bu hayatı verdikleri için. Çok uygun anne-babaydılar.
◊ İçinizde ukde kalan bir şey var mı?
Oldu doğal… Mesela Paris’te
satılık bir stüdyo vardı. Cebimde 25 bin dolar, senaryodan gelen para var. Tuvalet, duş yaptırmak lazım. Bu türlü her yer cam, 30-40 metrekare bir yer. Ve çocukluktan beri hayalim Paris’te bir kat. Döndüm dolaştım, “Ben iki kızımla buraya sığamam” dedim. En çok üzüldüğüm şeylerden biridir.
Bir de hastalandığım için yarıda kalan sinemam var. Bunlar üzdü beni. Her şeye karşın yaşadım. Çok sıkıntı anlarım oldu, büsbütün koptuğum, parasız kaldığım…
‘Bende farklı bir ruh var’
◊ Kitabınıza ‘Güzel Nejla’yla (Nejla Ögel) yani anneannenizle başlamışsınız. Çok hoş ve çok yürekli bir bayan…
Çok mertti, çok. Büyükbabam onu asker kökenli Bektaşi dedesi Ali Naki Akman’la evlendirmiş. Annemi (Reşiha) 15 yaşında doğuruyor. 18 yaşına geldiğinde annemi ve eşi Naki Bey’i terk ederek Harvard mezunu, Suriyeli genç bir işadamıyla evleniyor. Toprakları olan bir adam, o adamı çok seviyordu. Suriye’de gözleri önünde öldürüldü. Ona kaldı mirası. Sonra Türkiye’ye döndü. Okumamış bir bayan ancak bütün siyasetçiler, yazar-çizerler, herkes onun meskenine gelirdi. Okuma-yazma bile bilmiyormuş. Ufak tefek öğrendi. Sonra Fransızcayı, Rumcayı öğrendi.
◊ Sonra da kendisinden 13 yaş küçük Mim Kemal Öke’nin oğlu Melih Öke ile bir evliliği oluyor…
Arada bir evlilik daha var. O adam intihar etti. Müteahhitti. Zira Melih’le yakaladı Nejla’yı…
◊ Sizin ailenin bayanları çok çılgın galiba…
Annem çılgın değildi. Ben anneme hiç benzemem karakter olarak, anneanneme benzerim. Natürel annemin hayatı da kolay değil, çocuklukta terk edilmiş, üvey anneyle büyüyor. Büyükbabam, annemi anneanneme göstermezmiş. Sonra büyükbabam parasız kalınca anneannem alıyor annemi ve en hoş okullarda okutuyor.
◊ Farklı kültürlerden beslenmişsiniz, yaşadığınız hayatı buna mı borçlusunuz?
Bende farklı bir ruh var, yani hiç şeye sığmayan… Annem-babam beni çocukken davetlere götürürlerdi, sefaretlerde falan. Değişik, okuyan-yazan beşerler, siyasetçiler, çizerlerin içinde büyüdüm. Çocuksun; alıyorsun, süzüyorsun, sonra kendi hayatını yaşıyorsun.
◊ Entelektüel olarak çok varlıklı bir ortam lakin güya ekonomik olarak o denli değil…
Değil. Yani olağan ki şükredeceğiz, standart bir hayatın üstünde bir hayat. Lüks yaşıyorsun, otomobiller falan… 16 yaşımda Thunderbird vardı altımda. Yani bizim yaşadığımız hayatın gerçek olmadığını çok güzel biliyordum. Hakikaten, Selçuk Gerede’yle evlendiğim vakit birikmiş bir param vardı sinemadan yaptığım. Onun 5 kuruş parası yoktu. Zira Selçuk, doktor olarak baktığı insanlardan asla para almazdı. Çok insan geliyordu Selçuk’a, Koçlar bile… Bir tek New York’ta Birleşmiş Milletler için çalışırken para aldı.
‘Etrafta konuşulanlar hiç umrumda olmaz’
◊ Sinemacı olarak kendinizi nasıl değerlendiriyorsunuz? Birebir vakitte Altın Portakal alan birinci bayan direktörsünüz…
Biliyor musunuz, bunu yeni öğrendim? Bunlar, Antalya bana taktı herhalde. Bir daha beni çağırmadılar. Ayıp yapıyorlar. Hoş sinemadır o ‘Aşk Mevtten Soğuktur’, Bergen’in kıssası. Üç tane uzun metraj sinemam var. Belgeseller var.
◊ Son olarak ne söylersiniz?
Yaşamak lazım. Etrafta konuşanlar hiç umurumda olmaz. Bana ne! Her şeye karşın hayat çok hoş. Ve sonuna kadar bunu yaşamak lazım. Kendini açacaksın ve kendini atacaksın; bir deniz üzere hayat, yüzeceksin içinde…
‘Çocukken her şey daha yavaş ve uzun…’
◊ Hayatınız çok ağır ve iki de çocuğunuz var. Annelik nasıl yaşandı sizin tarafınızdan?
Valla onlara sorarsan, ben hiçbir vakit yoktum. Tamam, bazen üç ay yoktum, bazen
iki hafta… Bir de hem Selçuk’u yönetim edeceğim bir evliliğim var, yani bu evliliği kurtarma alanı. Bennu çok etkilenmiyordu, en çok Shiva etkileniyordu. Her gidişimde sarılıp çok ağlıyordu. Bennu daha doğuşçu ve yırtıcıdır. Fakat şöyle tahlil ettim: Çocukken vakit kavramı farklı. Her şey daha yavaş, daha uzun… Tahminen bu yüzden ‘Hiçbir vakit yoktun’ diyorlar. Çok komik lakin artık itiraz falan etmiyorum zira doğruları ben biliyorum.
‘YAŞAMAYI SEÇTİM, RUH ÂLEMİNİ SEÇMEDİM’
◊ Çocukluğunuzdan beri ruh çağırmaya meraklıymışsınız, hâlâ çağırıyor musunuz?
Ender. Torunum Daren’le yaparız bazen. Tek başıma hiç denemedim ruh çağırmayı, gücüm yetmez. En çok Daren almıştır benden bu türlü şeyleri. Ben yaşamayı seçtim, ruh âlemini seçmedim. Lakin alışılmış ki o içimde olduğu için bazen kimi şeyler oluyor. Zaten geliyor.
◊ Kargalarla da tuhaf bir ilginiz varmış…
Evet, çok seviyorum. Sedef Adası’nda bir kargayla arkadaş oldum. Bahçeyi suluyordum, geldi suyla oynadı. İsmini Duş koydum, hâlâ gelir. Kargalar uzun yaşar. Karga hiçbir şeyi unutmaz. Ne yeterliliği, ne berbatlığı…
‘Aldatılmak bana büyük bir şok oldu’
◊ Selçuk Bey evliyken sizi aldatıyor…
Bana fecî bir şok oldu. Beklemiyordum, birbirimizi sahiden çok seviyorduk. Büyük bir aşk evliliğiydi. Ben her şeye razıydım, parasızlığa… Hatta derdim ki; “Allah bana Selçuk’un mevtini göstermesin.”
◊ Ne kadar evli kaldınız?
Biz boşanmadık. 16 sene New York’ta beraberdik. Sonra BM’den emekli oldu, İstanbul’a döndük. Annemin bir küçük dairesi vardı Nişantaşı’nda, ben oraya yerleştim. Selçuk da annesinden kalan meskene taşındı. Fakat her gün beraberdik. Evleniyorsun ne oluyor da, boşanacaksın ne olacak? İki çocuk var ortada.
◊ Eşiniz çok etkileyici bir adam, siz onu kıskanır mıydınız?
Bana kalırsa her bağ sıkıntı ancak Selçuk Gerede’yle çok zordu. 8 lisan bilirdi, okumadığı kitap yoktu. Bana farklı bir üniversite oldu, benden 17 yaş büyüktü. Hayatımda bu kadar etkileyici bir adam görmedim. Yani tırnağının ucuna kadar hoş bir adam. Kıskanmamayı öğrendim. Zira adam haklıydı aslında. Bir tek hayatımız var. Yaşamadan mı geçireceksin o hayatı? Bana o hürlüğü verdi, ardımda durdu. Kaç tane adam gönderir seni, Paris’lere, Londra’lara konutta iki çocuk varken! Bana mesleğimi yapmam için son derece dayanak oldu. Selçuk çapkınlıklarıyla ilgili bana dedi ki: “Ne üzülüyorsun bir bayanla seviştim diye, sinemaya gidiyormuşum diye bak.” Bir gecelik macera yaşamazdı, alaka yaşıyordu. O orada yeni bir kıssa seyrediyor, yaşıyor… Ben yaşadım her isteğimi.
◊ Reaksiyon görmekten korkmadınız mı?
Hiç umurumda değil, bana ne derlerse desinler Allah aşkına. Şu ölümlü dünyada neyi saklayacaksın, neyi gizleyeceksin? Bir hayatımız var yalnızca, bir! Keşke daha genç olsaydım ve yapay zekâyı öğrenseydim. Neler yapardım! Öğrenilecek o kadar çok şey var ki dünyada… Ben hayattan bahsediyorum, yalnızca çocuğunun annesi mi olacaksın?
◊ Çok içiyormuş Selçuk Beyefendi…
İçkiden nefret ediyorum. O içki olmasaydı, apayrı olacaktı her şey. Çalışırken içmiyordu olağan. Ancak konuta gelince sabah 3.00’e kadar içiyordu. Şarap, viski, votka, ne varsa… Travmatik bir çocukluk geçirmiş. Ağabeyini kaybetmişti. Ağabeyi Faruk, İsviçre’de hukuk okuyor, geliyor, askere alıyorlar. Eğitim esnasında bir er elinde bombayla kalakalıyor, çok korkuyor. Faruk çocuğu kurtarmak için elinden alıyor bombayı ve onun elinde patlıyor. Bir kesimi beynine saplanıyor. Selçuk’a bunu söylemiyorlar, üç gün yaşıyor bu halde. Kimse cüret edememiş ameliyat etmeye, zira Hüsrev Gerede’nin oğlu ölürse ne yapacağız diye düşünmüşler. Selçuk daima “Kör kalırdı ancak kurtulabilirdi” kaygısı. O da tıp okuyor o esnada. O vakit başlamış içkiye.
◊ Selçuk Bey mutsuz biri miydi?
İçkiden ötürü kendisini denetim edemiyordu, sıkıntı vakitler yaşadım evliliğimde. Zati bir yerde o çaresizlik itti beni mesleğime. Makûs bir adam değildi, yalnızca dünyada yerini bulamamıştı. Aslında orkestra şefi olmak istiyordu. Çello çalardı. Sabahın 8.00’inde radyo açılır, gece sabaha karşı kapanırdı.
Canan Gerede ve cezaevinde ziyaret ettiği Yılmaz Güney
‘Şefkati de şiddeti de çoktu Yılmaz’ın’
◊ Yılmaz Güney sorununa gelelim… Korkmadınız mı onu kaçırırken?
Çok sıkıldım bu Yılmaz Güney sorunundan (gülüyor). Korkmadım. Korksam yapabilir miyim sizce?
◊ Pekala, yasal bir sorun yaşadınız mı?
Hayır, çok dikkatliydim. Kimse bir şey ispat edemedi. Ya bende aslında endişe denen şey bebekliğimden beri yok.
◊ Sevmiyorsunuz konuşmayı fakat Yılmaz Güney nasıl bir insandı sizin gözünüzde?
Atıf Yılmaz’ın anlattığı bir şey var: Yılmaz’ın en büyük aşkı Nebahat Çehre’dir. Boşanacaklar bunlar, Nebahat biniyor trene, Ankara’ya gidecek. Yarı yolda, Yılmaz otomobille trenin önüne geçiyor. Trende Nebahat’i bulup, “Sen benden ayrılamazsın” deyip indiriyor. Bu türlü bir adamdı, çılgın. Şefkatli tarafı da şiddetli tarafı da çoktu.
