Anoreksiya: ‘Bireyin ruhsal acısını beden üzerinden ifade ettiği bir yardım çağrısı’

Katıldığı moda programıyla ünlü olan toplumsal medya fenomeni Nihal Candan geçen hafta anoreksiya nervoza nedeniyle hayatını kaybetti. Candan’ın vefatı bu sessiz fakat ölümcül rahatsızlıkların ne kadar karmaşık ve çokkatmanlı olduğunu gösterdi. Anoreksiya, bulimia, ARFID ve ortoreksiya üzere yeme bozuklukları yalnızca vücut imajı değil; benlik algısı, duygusal düzenleme ve toplumsal fonksiyonellik üzerinde de önemli tesirler yaratıyor. Üstelik yalnızca genç bayanları değil; her yaş ve cinsiyetten bireyi etkileyebiliyor. Toplumsal medya da bu süreci besliyor. Harika hayatlar ve zayıflığın muvaffakiyetle özdeşleştiği içerikler, gençlerde vücut memnuniyetsizliğini arttırıyor. Şahsa özel planlanan bir tedaviyle güzelleşme mümkün lakin güçlü bir süreç.

Üsküdar Üniversitesi’nden öğretim üyesi psikiyatri uzmanı Dr. Firdevs Seyfe Şen, Moodist Psikoloji ve Nöroloji Hastanesi’nden uzman klinik psikolog Beste Hasırcı ve uzman klinik psikolog Beril Eser Odabaşı, NP İstanbul Hastanesi’nden uzman klinik psikolog Uluğ Çağrı Beyaz, uzman klinik psikolog Cumali Aydın ve Fazilet Hastanesi’nden diyetisyen Elif Hançer Bingili’yle görüşerek yeme bozukluklarının ruhsal, fizyolojik ve toplumsal boyutlarını ele aldık.

‘BEDENİN SİNYALLERİNİ ‘DUYGU DİLİ’ ÜZERE OKUYUN”

◊ Anoreksiya nervoza nedir?

Psikiyatri uzmanı Dr. Firdevs Seyfe Şen: Sadece kilo kaybı değil, bozulmuş benlik algısı ve duygusal düzenleme problemleriyle karakterize önemli bir psikiyatrik rahatsızlıktır. Kişi kilo almaktan çok korkar ve yemek kısıtlama, çok idman, kusma ya da laksatif kullanımı üzere denetim davranışlarına yönelir. Anoreksiyayı diyet ve zayıflama takıntısıyla karıştırmamak gerekir.

Klinik psikolog Beste Hasırcı: Anoreksiya bireyin ruhsal acısını vücut üzerinden tabir ettiği bir yardım daveti. Yeme bozuklukları, tıpkı ateşin enfeksiyonun belirtisi olması üzere, ruhsal acının dışavurumudur. Vücut bu süreçte bir savaş alanına dönüşüyor ve davranışlar kişinin ruhsal karmaşasını anlatan bir lisana evriliyor.

◊ Altında yatan sebepler…

Psikiyatri uzmanı Dr. Firdevs Seyfe Şen: Anoreksiya nervozanın gelişiminde hem kişilik özellikleri hem de erken periyot yaşantılar kıymetli rol oynar. Mükemmeliyetçilik, çok denetim, düşük benlik hürmeti ve onay arayışı üzere özellikler riski arttırır. Ek olarak duygusal ihmal, eleştirel ebeveyn tavrı, cinsel istismar ve zorbalık üzere travmatik yaşantılar da hastalığın ortaya çıkışında belirleyici olabiliyor.

Klinik psikolog Beste Hasırcı: Birey için yemek duygusal baş etme tekniği haline geliyor. Bu cins yeme bozukluklarını anlamanın en değerli yollarından biri, vücudun verdiği sinyalleri bir ‘duygu dili’ üzere okuyabilmek.

◊ Tedavisi mümkün mü?

Psikiyatri uzmanı Dr. Firdevs Seyfe Şen: Mümkündür lakin kolay değildir. Tedavi süreci uzun soluklu, çokboyutlu ve farklı uzmanlıkların birlikte çalışmasını gerektirir. Psikoterapi, psikiyatri, diyetisyen ve gerektiğinde endokrinolog dayanağı gerekir.

Diyetisyen Elif Hançer Bingili: Beden algısını yine inşa etmek, güzelleşmenin temelidir. Tedavi bireye özel planlanır; müddeti değişkendir fakat gerçek takviyeyle tam güzelleşme mümkündür. Aile içi bağlantının destekleyici olması çok kıymetlidir.

ERKEN İKAZ BELİRTİLERİNE DİKKAT EDİN!

◊ Yemek yemeyi reddetme

◊ Çok egzersiz

◊ Daima tartılma ve aynaya bakma

◊ Kalori ve kilo takıntısı

◊ Kusma eğilimi

◊ Katı diyet uygulamaları

(Bu davranışların ortak noktası, bireyin görünür formda zayıf olsa bile kilo alma korkusu taşımasıdır.)

FİZİKSEL ALARMI KAÇIRMAYIN

Uzun müddetli yetersiz beslenme şu belirtilerle kendini gösterebilir:

◊ Âdet düzensizliği

◊ Üşüme, halsizlik

◊ Saç dökülmesi, tırnak kırılması

◊ Tüylenme artışı (lanugo)

◊ Kalp ritim bozuklukları, baş dönmesi

◊ Organ yetmezliğine kadar gidebilen sıhhat sorunları

SOSYAL MEDYA VE FİLTRELİ VÜCUT TUZAĞI

Türk Psikiyatri Derneği

Yeme bozuklukları çoğunlukla ‘irade zayıflığı’, ‘güzellik kaygısı’ ya da ‘sadece genç bayanları etkileyen bir durum’ üzere yanlış inanışlarla açıklanır. Halbuki her yaş, cinsiyet, vücut tipi ve sosyoekonomik seviyedeki bireyleri etkileyebilir. Bir kişinin görünümü, yeme bozukluğu yaşayıp yaşamadığını anlamak için kâfi değildir; zira bu hastalık, birçok vakit fark edilemeyen derin ruhsal süreçlerle seyreder. ‘İdeal beden’ imajları, zayıflığı öven ve sıhhatsiz yeme davranışlarını olağanlaştıran medya içerikleri bilhassa risk altındaki genç bireylerde yeme bozukluklarının gelişimine katkıda bulunabilir. Toplumsal medya algoritmalarının bu cins içerikleri öne çıkarma eğilimi, bu tesirleri daha da güçlendirebilir. Bu nedenle sırf içerik üreticilerinin değil, platform sağlayıcılarının ve karar vericilerin de bu mevzuda sorumluluk taşıdığı unutulmamalıdır.

ARFID: MUHAKKAK YİYECEKLERİ REDDETMEK

Klinik psikolog Uluğ Çağrı Beyaz

◊ ARFID muhakkak yiyeceklerin dokusu, kokusu yahut rengi üzere özelliklere karşı ağır bir reddetme davranışıyla seyreden bir yeme bozukluğu tipidir. Bu bozukluğun anoreksiyadan farkı kilo alma korkusu ya da vücut imajı derdine değil, duyusal hassasiyetlere yahut geçmiş olumsuz tecrübelere dayanmasıdır.

◊ ARFID’li bireyler çoklukla zerzevat, et, taneli yahut yapışkan yapıdaki yiyecekleri reddeder. Bu davranışların altında travmatik bir boğulma/kusma tecrübesi, çok duyusal hassasiyet
ya da yemeğe karşı gelişmiş genel bir tasa bulunur.

◊ Hem çocuklukta hem yetişkinlikte görülse de çoğunlukla erken yaşlarda başlar. Katı besinlere geçiş süreci ARFID’in birinci işaretlerinin ortaya çıktığı devirdir.

DİĞER YEME BOZUKLUKLARI

BULİMİA NERVOZA: ÇOK YİYİP PİŞMANLIKLA KUSMAK

Uzman klinik psikolog Cumali Aydın

◊ Bulimia nervoza kişinin çok ölçüde yemek yedikten sonra pişmanlık hissiyle kusarak, laksatif kullanarak ya da çok antrenmanla bu durumu telafi etmeye çalıştığı bir yeme bozukluğudur. Bu durum irade zayıflığı değil, önemli bir ruhsal rahatsızlıktır.

◊ Bâtın yeme atakları, kusma sonrası rahatlama hissi, vücut algısında bozulma, daima kilo ve dış görünüşle meşguliyet görülür. Kişi kendini daima kilolu görür.

◊ En tesirli tedavi psikoterapidir. Bilişsel davranışçı terapi, şahsa kendini cezalandırma döngüsünü fark ettirir ve altındaki duygusal boşluklarla yüzleşmesini sağlar.

◊ Bulimia tedaviyle büsbütün güzelleşebilir. Beslenme eğitimi, psikoterapi, aile dayanağı ve gerekirse ilaç tedavisiyle bu döngü kırılabilir. Lakin süreç sabır ve anlayış gerektirir.

ORTOREKSİYA NERVOZA: SAĞLIKLI BESLENME TAKINTISI

Klinik psikolog Beril Eser Odabaşı

◊ Sağlıklı beslenmenin takıntı haline geldiği bir yeme bozukluğu spektrumundadır. Temel motivasyon ‘temiz, sağlıklı ve mükemmel’ beslenme dileğidir. Obsesif fikirler ve zorlayıcı davranışlar görülebilir.

◊ Ruhsal faktörler (mükemmeliyetçilik, anksiyete, benlik bedelinin yeme alışkanlıklarına bağlanması), çevresel faktörler (sosyal medya, diyet kültürü, katı aile yeme kuralları) ve biyolojik faktörler (yeme bozukluklarına yatkınlık, genetik etkenler) tesirli olabilir.

◊ Şahıslar, yiyecekleri ‘sağlıklı’ ve ‘sağlıksız’ olarak ayırırlar, ‘temiz’ olmayan besinlerden kaçınırlar, besinlerin üretimi hakkında çok araştırma yaparlar, toplumsal ortamlarda yemekten kaçınırlar, katı kurallar oluşturur ve ihlalde suçluluk duyarlar. Kilo kaybı dışında beslenme eksiklikleri, sindirim sıkıntıları, hormonal dengesizlikler, yorgunluk, baş dönmesi görülebilir. Anksiyete, depresyon, toplumsal korku gelişebilir.

◊ Tedavisinde multidisipliner bir yaklaşım gereklidir. Bilişsel davranışçı terapi katı inançları esnek hale getirmek için kullanılır. Diyetisyen eşliğinde beslenme planı oluşturulur.