‘Anarşi odasının kapısını bir kez açarsanız yeni dünya savaşı gelir’

Gazze Şeridi’ndeki sıhhat bakanlığının sayılarına nazaran bölgede 1,5 yıldır süren İsrail taarruzları sonucu bugüne kadar 50 binden fazla Filistinli ömrünü yitirdi, bunların 15 binden fazlası 18 yaşın altındaki çocuklar. Yaralı sayısı 116 binin üzerinde. Bombardımanlar sonucu 1,8 milyon kişi evsiz kaldı, Gazze’nin altyapısı büsbütün çöktü. Temiz suya erişim oranı yüzde 5’in altına düştü. Savaş 7 Ekim 2023’te eski ABD Başkanı Joe Biden yönetimdeyken başladı lakin bu yıl Donald Trump’ın başkanlığı devralmasıyla  İsrail tarafına verilen dayanak daha da barizleşti. Ateşkes davetleri yerini ‘İsrail’in güvenlik hakkı’ vurgusuna bıraktı. Avrupa ülkeleri de İsrail’e diplomatik dayanak vermeye devam ediyor. Kamuoyunda yükselen protestolarsa sokağın sesiyle siyaset ortasındaki uçurumu gösteriyor.

BM raporlarına nazaran Gazze’den kaçmak isteyenlerin sayısı 500 bini geçti. Mısır’ın Refah Hudut Kapısı kapalı olsa da göç riski büyüyor. Avrupa (özellikle İtalya ve Yunanistan) 2016’dakinin gibisi yeni bir mülteci krizi kaygısı taşıyor. Türkiye’ninse Suriye Savaşı’ndaki üzere direkt gaye olmasa da göç hareketinin transit ülkesi haline gelebileceği konuşuluyor.

Ateşkeslerin kalıcı olmamasını ve esirlerin takasının gerçekleşmemesini protesto eden İsrail halkı da şovlar düzenliyor.

‘Hicret değil sürgün’

Savaşın uzun müddettir devam etmesi, sağlanan ateşkeslerin kalıcı olmaması ve bilhassa esirlerin takasının gerçekleşmemesi İsrail toplumunda huzursuzluk yaratmaya başladı. Kadir Has Üniversitesi Milletlerarası İlgiler Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Salih Bıçakçı, savaşın derin toplumsal tesirler ürettiğini söylüyor. Bıçakçı’ya nazaran İsrail kamuoyunda büyük bir kırılma yaşanıyor: “İnsanlar üzgün ve beklentilerine erişememiş durumda. En büyük toplumsal travma, hâlâ geri alınamayan esirler. Hamas’ın elinde tuttuğu şahısların kimilerinin öldüğü biliniyor, cenazeler bile teslim edilmedi. Bu kapanmamış acı, toplumsal tansiyonu derinleştiriyor.”

Bıçakçı ayrıyeten hükümetin savaşın devamından yana tutum aldığına, ikinci bir ateşkesin bilerek engellendiğine dikkat çekiyor: “İsrail hükümeti içinde kimi kümeler ‘büyük savaş’ telaffuzunu başından beri destekliyordu. Barıştan çok çatışmayı tercih eden bu yaklaşım toplumsal huzuru daha da bozdu.”

İsrail’in iç siyasetinde de tansiyon yüksek. Bıçakçı, ülkedeki sol ve liberal kesitlerin hükümetin tavrından rahatsız olduğunu, hukuk sistemine yapılan müdahalelerin ‘İsrail’in temel varlık sebebini’ sorgulatır hale geldiğini söylüyor: “İsrail’in kendi içinde önemli bir meşruiyet sorunu oluştu. Hükümetin siyasetleri yalnızca dış dünyada değil, içeride de ‘Bu ülke neye dönüşüyor’ sorusunu doğuruyor.”

Diğer yandan kimi ülkeler arabuluculuk denemelerine devam etse de Bıçakçı’ya nazaran alanda gerçekçi bir diplomatik tahlil tabanı kalmadı hatta bombalandı: “Bunu yapan Trump. Gazze’yi bir tatil köyüne çevirme hayalleriyle başladı bu periyot. Mısır ve Katar’ın yürüttüğü süreçler baltalandı. İsrail bu gayretlerin başarılı olacağına esasen inanmıyor. Shin Bet ve Mossad yetkilileri bile hükümete esir takası daveti yaptı lakin hükümetin içinde siyasi uzlaşı yeri yok. Şu anda memleketler arası toplumun gündeminde insani tahlil değil, Gazze halkının nereye gönderileceği konuşuluyor. ‘Ürdün mü alsın, Mısır mı alsın, Türkiye’ye mi gönderelim’ bahisleri dönüyor. Bu çok tehlikeli. Bir insan kümesini toprağından sürmek, milletlerarası nizamı çökertecek bir şey. Zira insanların bir toprağa hâkim olma, sahip olma tertibini elinden aldığınız vakit, anarşi odasının ya da dünyasının, partisinin kapısını açarsınız. Ve bunu açtığınız vakit da hiç kimse, hiç kimseyi durduramaz. Yeni bir dünya savaşı gelir, milletlerarası muahedeler ortadan kalkar. Dünya yapılan ahlaksızlık ve cinayetlere göz yummaya devam ederse bizim meşruiyet ve ahlaki duruş sistemimiz kaybolur. Ve bu inanç kaybolduğu sürece devlet dediğimiz öge da kaybolur ve yıpranır!”

Bıçakçı, ‘hicret’ telaffuzlarına de karşı çıkarak yaşananların açıkça sürgün olduğunu belirtiyor:
“Gazzelilerin topraklarından edilmesine hicret diyemezsiniz. Bu sürgündür. Bu telaffuzlarla İsrail’in siyasetlerini legalleştirmek, Filistin davasına yapılabilecek en büyük kötülük. Bunu hicret namı altında sempatikleştirmeye ve İsrail’in yaptığını yasallaştırmaya çalışırsanız iki gün sonra sizi de hicret
için bir yere gönderebilirler ve sesinizi çıkaramazsınız.”

Ortak duruş sergileyemedi

Avrupa ülkeleri Gazze konusunda ortak bir dış siyaset geliştirmekte yetersiz kaldı. İspanya, İrlanda, Malta ve Slovenya üzere ülkeler İsrail’e tanınan AB imtiyazlarının askıya alınması gerektiğini savunurken Almanya, Macaristan ve Avusturya başta olmak üzere birçok ülke bu taraftaki adımlara karşı çıktı.

Bilgi Üniversitesi Milletlerarası Münasebetler Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Tuğçe Erçetin Sabuncu, Avrupa’daki bu kırılmayı şöyle yorumluyor: “AB üyeleri Gazze Şeridi’ndeki insan hakları ihlalleri karşısında ortak bir duruş sergileyemedi. Almanya ve Macaristan, İsrail’e en güçlü dayanağı veren ülkeler ortasında. Almanya, Holokost anısını kullanarak Gazze’ye yönelik tenkitleri bastırmaya çalışıyor; Macaristan ise Memleketler arası Ceza Mahkemesi’nin Netanyahu hakkında verdiği yakalama kararına karşın onu ağırladı.”

Erçetin Sabuncu, Almanya’nın İsrail’e silah satışını sürdürdüğünü, Macaristan ve Avusturya’nınsa AB açıklamalarını engellediğini vurgularken Avrupa’daki iktidar-halk ayrımına da dikkat çekiyor: “Devletler ve başkanlar öteki hesaplar yaparken, halklar ve akademi dünyası Gazze için ayağa kalktı. İşini kaybedenler, hudut dışı edilenler oldu ancak bu dayanışma hiç bitmedi. Avrupa’da çok sağ yükselirken bir yandan da insan haklarını savunan güçlü bir taban dalga oluşuyor.”

Erçetin Sabuncu’ya nazaran Avrupa sokaklarındaki bu baskı, devlet politikalarını  kısmen etkiliyor: “Bir yanda ABD Başkanı, yapay zekâyla oluşturulan ‘Altın Gazze’ görüntüsüyle acıların merkezinden bir tatil köyü çıkarmaya çalışıyor. Üstelik son devirde ‘hicret’ diye yumuşatılarak söylenmeye başlanan orada yaşayanların diğer topraklara sürgününü de planlayarak… Öte yandan akademide, sokakta milyonlar bu hale karşı birleşiyor. Bu ortada Trump’ın bu utanç verici hayaline karşı Arap ülkelerinin Gazze inşa planına Avrupalı önderlerin dayanak vermesi de yeni bir nokta olarak görülmeli. Ortalarında Fransa’nın da olduğu ülkelerin Filistin devletini tanıyabileceklerine dair çıkışı sokakların, halkların, insani kayıplar sebebiyle geç kalmış da olsa devletleri, önderleri bir yere getirebildiğini gösteriyor.”

‘Avrupa önlemini alıyor’

Mısır, Refah Hudut Kapısı’nı kapalı tuttuğundan Gazze’den şimdilik direkt bir göç beklenmiyor. Göç araştırmacısı Prof. Dr. Murat Erdoğan’ın yaşanacak göçle alakalı cevabı net: “Uzun vadede dolaylı yoldan göç alma ihtimali alışılmış ki var. Mısır, Ürdün ve Türkiye için de geçerli.” Erdoğan Ortadoğu’da yaşanacak göçü şöyle özetliyor: “Lübnan ve Ürdün şu an esasen harika bir mülteci göçü altındalar. Kendi nüfuslarına oranla hayli yüksek oranda mülteci barındırıyorlar, Lübnan’ın durumu feci. Buradaki yük artarsa, şartlar düzgünce kötüleşir ve oradaki mültecilerin öbür yere gitmesi kelam konusu olur. Mülteciler bunu talep eder. Ürdün ve Lübnan’dan çıkmak isteyen ya da gönderilecek mülteciler için bölgede birkaç yer var, ortalarında Türkiye ön plana çıkar.”

Türkiye’nin göçte ön plana çıkması mültecilerin Avrupa sonuna dayanması manasına geliyor. 2016 yılından bu yana mülteci krizini maddi takviyelerle yönetmeye çalışan Avrupa’nın bu husustaki tavrının ne olacağı bir öbür soru. Lakin Erdoğan, AB’nin birebir tavırla yola devam edeceğinin altını şu sözlerle çiziyor: “AB bu işi 2016 sonrasında büsbütün mali dayanakla engelleme yolunu seçti. Hasebiyle onlar yeni bir yerleşmeyi kabul etmeyeceklerdir. Bir formda hudut aşımları olursa diye şimdiden önlemlerini alıyorlar. Bu manada da Ürdün, Lübnan ve Türkiye’yle özel mutabakatlar yapmaya çalışıyorlar. Münasebetiyle AB’nin siyaseti kendini muhafaza siyaseti olarak devam edecektir. Farklı bir davranış beklemiyorum, yalnızca biraz daha fazla para aktaracaklardır.”