‘Amerikan Başkanı müteahhit kafasıyla düşünüyor’

ABD Başkanı Donald Trump’ın Gazze’yi ele geçirme planı günlerdir dünya siyasetinde tartışılıyor. “Gazze’yi satın alacağız”, “Ortadoğu’nun riviera’sı olabilir” açıklamalarının akabinde Gazze’deki Filistinlilerin de başta Mısır ve Ürdün olmak üzere komşu ülkelere gitmelerinin çok daha uygun olacağını savundu. Artık gözler 27 Şubat’ta Kahire’de gerçekleşecek tepenin akabinde Arap ülkelerinin yapacağı açıklamaya çevrildi. Tepeden nasıl bir karar çıkacak? Filistinlileri bundan sonra neler bekliyor? Bu ortada 19 Ocak Pazar günü yürürlüğe giren ateşkes de tahminen de siz bu satırları okurken bozulmuş olacak. ABD’nin Hamas’a tüm rehineleri bırakması için verdiği son tarih 15 Şubat Cumartesi 12.00’ydi.

‘Tehcir Filistinlilere
empoze ediliyor’

Doç. Dr. Deniz Tansi, Uluslararası Siyaset Akademisi Genel Koordinatörü

◊ Öncelikle şunu söyleyeyim; Trump özensiz konuşmuyor. Birinci başkanlık devrini hatırlayalım; o vakit “Golan Dorukları, İsrail toprağıdır” diyordu. Kudüs’ün tamamını İsrail’in başşehri olarak kabul etmişti. Ve o devirde kendince yarım kaldığına inandığı bir mevzu vardı, o da Batı Şeria’nın ilhak edilmesi üzere. Bunlar aslında 1967’de yürürlüğe giren Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi’nin
242 sayılı kararına (İsrail’in son savaşta işgal ettiği tüm topraklardan çekilmesine ait karar) alışılmamış. ABD’nin de imzası var bu kararda. İşte bu türlü bir absürt devir yaşıyoruz nitekim.

◊ Gazze’de gözünün olmasınınsa öteki boyutları var. Biliyorsunuz IMEC var, Hindistan, Ortadoğu, Avrupa ekonomik koridoru. Trieste’ye (İtalya) kadar gidiyor. IMEC’in haritasına bakmak lazım. Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Ürdün ve sonra İsrail, Hayfa Limanı var. İşte orada ikinci bir IMEC güzergâhı olabilir. O da İsrail’in uzun yıllardan beri gündemde tuttuğu Ben Gurion Kanalı. Akabe Körfezi’nden başlıyor, Ürdün Vadisi’ni geçiyor ve Gazze’nin çok yakınından denize açılıyor. Bu durumda Hayfa’nın dışında Gazze’nin ikinci değerli liman olması gündeme gelebilir. Alışılmış bunlar stratejik bağlamda değerlendirildiğinde daima şunu söyledim; Trump’ın bu hususları gündeme getirirken bir ivedisi yok.

◊ Ürdün ve Mısır’a gelince; iki ülkenin halkına çok büyük hürmet duyuyorum lakin bu rejimlere güvenmiyorum. 27 Şubat’ta Kahire’de Arap doruğu var lakin benim Arap ülkelerinin ne kadar direneceği konusunda da kuşkularım var. ABD’nin kullanacağı ekonomik araçları var, kaldı ki buradaki otoriter rejimler ABD sayesinde ayakta kalıyor. Umarım yanılıyorumdur.

‘Dönüşü engellemek istiyor’

◊ Gazze’de ateşkesin bozulması konusuna gelince; Trump maalesef işi hızlandırmak, yani Filistinlilerin Gazze’ye dönüşünü engellemek istiyor. Ve bölgede tekrar şiddet sarmalını sürdürerek geriye kalanların dönmesini zorlaştıracak, mevcutların da orada hayata tutunmasını engelleyecek bir çerçeve ortaya koymaya çalışıyor. Üzülerek tekrar ediyorum, Gazze’yi tehcirle tahliye etmek isteyen bir ABD idaresi var. Bunu tahminen 3 ayda değil 2 yılda yapacak, vakte yayarak. Farkındaysanız Gazze’den riviera diye kelam ediyor. Orayı hem özgür ticaret bölgesi hem de cümbüş merkezi haline getirmek var başında.

◊ Biz haklı olarak diyoruz ki; “Filistinliler dayansın”. Pekala, bu beşerler aç, susuz ne yapsın? Binalar yok, bölge harap olmuş. Bu insanlara bir şey sunmak lazım. Orası ABD ve İsrail’in insafına kaldı. Ve tehcir güya Filistinlilere empoze ediliyor.

◊ Arap dünyasından acilen Filistinlileri vatanına kavuşturacak bir açılım gelmesini uygun niyetle bekliyorum fakat yalnızca ağır kınama iletilerinin yayımlanacağı bir Arap doruğu görecekmişiz üzere geliyor bana.

‘Batı Şeria’nın varlığı şart’

Prof. Dr. Ahmet Kasım Han, Beykoz Üniversitesi Rektör Yardımcısı

◊ Gazze’yi alıp Fransız riviera’sına çevirmek Trump’ın keyfine nazaran Florida’da golf alanı yapmasıyla tıpkı şey değil. Amerikan Başkanı, işin doğrusu, her şeyi bir müteahhit başıyla düşünüyor ve bu başın ürettiği fikirleri uygulama sorununu de bir kol bükerek pazarlık yapma prosedürüyle halledilebilir kabul ediyor. Ancak anlaşılan birileri ona da bir yerlerden bir akıl fısıldıyorlar ki; Ürdün Hükümdarı ile yaptığı görüşmede en azından Mısır ve Ürdün’le ilgili tonunu yumuşattı. Bunun iki ülkenin direnç kapasitesiyle alakalı olduğunu düşünmüyorum. Daha fazla Arap idarelerinin bu oyunun oynanmasını finanse etmeyeceğini gördüğü için daha yumuşak bir tutum içine girdi. Zira bu konu için defaten söylediği üzere para harcamak istemiyor.

◊ Fakat öte taraftan Mısır’ı ve Ürdün’ü zorlamaya geldiğinde, Trump’ın elinin kuvvetli olmadığını söylemeye imkân yok. 1978’den beri Mısır, ABD’den 80 milyar dolar yardım almış. Her sene Mısır ordusunun askeri alımlarının yüzde 80’ine denk gelen, 1,3 milyar dolarlık yardım veriyor ABD. Mısır’da yoksulluk diz uzunluğu. Ürdün de Mısır’ın ardına sığınıyor. Ürdün de yardım alan bir ülke fakat sonuç itibariyle biraz daha kendini yönetim edebilir. Burada öbür bir şeyin daha kelam konusu olduğunu söylemek lazım. Mısır, evet, Amerikalılardan bu yardımı alıyor ancak 2022’den bu yana Körfez ülkelerinin Mısır’a yaptığı yardım 22 milyar dolar. Suudi Arabistan’ın Varlık Fonu da 2024’ün eylülünde Mısır’a 5 milyar dolar yatırım yapacağını söyledi. Münasebetiyle Mısır’ın bir taraftan da Körfez ülkeleriyle olan bir alakası var ve Körfez ülkeleri ABD’nin aşikâr mevzularda yerini de alabilir. Hasebiyle Mısır’ın ABD’ye direnmek için ekonomik olarak hiç gücü yok diyemeyiz. Kâfi ki Arap ülkeleri Mısır’ın ardında dursunlar.

◊ 27 Şubat’taki tepede Arap ülkeleri umarım amasız, fakatsız, boşluksuz bir monoblok olarak hareket etmeyi becerir. Bu, Trump’a güzel bir dur sinyali olacaktır. Trump ABD’sini bir ergen çocuk üzere algılamak lazım. Yani Amerikalıları oyalamak gerekir. Zira girdiği ticaret savaşlarıyla muhtemelen bir sene sonra ağır bir biçimde ABD içi gündemle meşgul olacak. O noktaya kadar Arap ülkeleri bu konuyu oyalayabilirlerse Filistinlilerin geri dönülemez biçimde Gazze’den çıkarılmasına pürüz olabilirler.

◊ Trump’ın planları ortasında Batı Şeria’da İsrail’in yayılmacı bir siyaset izleyerek, yeni yerleşimler kurmasına onay vermek var. Oradaki durum uygunca memleketler arası hukuka ters. Yani Gazze’de bir çatışma var. Ancak Batı Şeria’da o denli bir şey de yok. Buna karşın İsrail tarafı tırnak içinde resmen Filistinlilerin topraklarına çöküyor. Halbuki Filistin devleti için Batı Şeria’nın varlığı kaide.

Kim kimin toprağının peşinde?

◊ ABD Trump idaresi, Gazze dışında Kanada, Grönland ve Panama Kanalı’nı istiyor, stratejik bir su yolu ve askeri geçiş noktası. Grönland denizyolları ve doğal kaynakları yüzünden değerli. Kanada güç, hudut güvenliği ve yasadışı göç konusunda kilit bir ülke.

◊ Çin hükümeti, Tayvan’ı ‘yeniden kendi topraklarının modülü olacak, ayrılıkçı bir bölge’ olarak görüyor.

◊ Rus hükümeti, Ukrayna’nın büyük kısmının Rusya olmak istediğini savunuyor. Ukrayna’nın güney ve doğudaki topraklardan çekilmesini istiyor.