İran nükleer başlık üretmeye ne kadar yakın? İşte ülkenin merak edilen nükleer ve füze programı tarihi
İsrail, İran’a başlattığı harekatın münasebeti olarak İran’ın nükleer programını gösterdi. İsrail yıllardır İran’ın nükleer tesislerine sabotajlar, bilim beşerlerine da suikastlar düzenliyordu. Geçen hafta başlayan harekatta ise Natanz, Arak, İsfahan üzere İran’daki birçok nükleer tesis vurulurken ülkenin önde gelen nükleer bilimcilerini de öldürüldü. İran ise bu iddiayı reddederek nükleer programını yalnızca bilimsel çalışmalar yürütmek ve güç üretmek üzere barışçıl hedeflerle geliştirdiğini öne sürüyo
İRAN’IN NÜKLEER PROGRAMI TARİHİ
Peki İran’ın nükleer ve füze programları ne vakit başladı? İran’da nükleer santral kurma fikri 1950’li yıllarda başladı. İran Şahı Pehlevi’nn ABD’ye olan yakınlığı ile ABD ile İran ortasında bir nükleer mutabakat imzalandı. Buna nazaran İran nükleer santral inşa ederek nükleer güce kavuşacaktı. Santral inşası için Alman Siemens ile anlaşılırken birinci tesis Buşehr kentine inşa edilmeye başlandı.
Ancak 1979 ihtilali sonrası Şah’ın ülkeyi terk etmesi ve İran İslam Cumhuriyeti’nin kurulması ile santral inşaatı yarım kaldı. 1980 yılında Irak lideri Saddam Hüseyin’in İran’a saldırması ile başlayan savaş sırasında İran’ın nükleer tesisleri de bombalandı. Bu olayın akabinde İran, yarım kalan nükleer tesisleri tamamlayıp nükleer programını devam ettirme kararı aldı.
90’lı yıllarda Buşehr Santarli’nin tamamlanması için Rusya ile anlaşan İran, yakıtı ve reaktörü bu ülkeden tedarik etti. Buşehr Nükleer Santrali hudutlu kapasitede 2011 yılında hizmete girerken şebekeye elektrik verilmeye başlandı. Santralde öbür reaktörlerin imaline da devam edilmekte.
Buşehr Nükleer Santrali inşaatı yarım kalmıştı
URANYUM ZENGİNLEŞTİRME ÇALIŞMALARI ORTAYA ÇIKTI, ANLAŞMATI TRUMP BOZDU
Ancak 2002 yılında İran’ın Buşehr’den diğer Natanz, Arak üzere tesisleri de olduğu oraya çıktı. Argümana nazaran İran bu tesislerde nükleer silah elde edebilmek için uranyum zenginleştirme süreci uyguluyordu. Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu da Natanz reaktörünü teftiş ederek burada zenginleştirilmiş uranyum parçacıkları buldu. Bu tarihten itibaren İsrail ve batılı ülkeler İran’a nükleer silah programını durdurmak için baskı yapmaya ve kısıtlamalar koymaya başladı. İran da nükleer silah üretme isteğini reddetti.
2015 yılında ABD Başkanı Obama döneminde İran ile batılı ülkeler bir mutabakat imzaladı. Buna nazaran İran’da belirli tesislerde yalnızca nükleer güç üretilecek ve öbür tesisler kapatılacak, İran elinde muhakkak oranda nükleer yakıt bulundurabilecek ve uranyum saflaştırma sürecine son verecekti. Ayrıca Atom Enerjisi Kurumu İran’ı istediği vakit denetleyebilecekti. Bunun karşılığında ise İran’a uygulanan ambargolar kaldırılacaktı.
Ancak 2018 yılında ABD Başkanı Donald Trump bu muahedeyi evvel “kötü bir anlaşma” olarak nitelendirdi, akabinde muahededen çekildi. İran da bunun üzerine muahedeyi iptal ettiklerini açıkladı. Bugün İran’da Busehr, Natanz, Fordo, Arak ve İsfahan üzere nükleer tesisler bulunuyor. Bilhassa İran Arak, Natanz ve bir dağın altına inşa edilen Fordo tesislerinde nükleer başlık üretmek için gereken uranyum zenginleştirme süreçlerine devam ettiği öngörülüyor. İran’ın nükleer kapasiteye erişmek üzere olduğunu ve birinci nükleer silah denemesini birkaç yıl içinde tez eden İsrail, bu ülkenin bir kaç sene içerisinde de nükleer başlık elde edeceğini öne sürüyor.
Fordo Nükleer Tesisi
İRAN NÜKLEER SİLAH YAPMAYA ÇOK YAKLAŞTI İDDİASI
Peki uranyum zenginleştirme neden yapılıyor? Uranyum zenginleştirme süreci uranyum235 elementinin santrifüj tesislerinde muhakkak süreçlerden geçirilmesine deniyor. Bu süreç sonunda uranyum235’in içerisindeki uranyum oranı artırılıyor. Nükleer güçten elektrik üretebilmek için uranyum235 kâfi iken nükleer silah üretmek için zenginleştirilmiş uranyum235 gerekiyor. İsrail ve Batılı ülkeler İran’ın uranyum zenginleştirme programına karşı çıkarken İran bunu büsbütün barışçıl emellerle sürdürdüğünü savunuyor.
Ancak Milletlerarası Atom Gücü Aansı’na nazaran, Tahran artık ayda yüzde 60 oranında zenginleştirilmiş 34 kilogram uranyum üretebiliyor. Mart 2025 tarihli raporunda, ajans, İslam Cumhuriyeti tarafından sağlanan datalara dayanarak, ülkenin o vakit yüzde 60 oranında zenginleştirilmiş 274,8 kilogram uranyuma sahip olduğunu kestirim etti. Nükleer silah için uranyumun yüzde 90 oranında saflaştırılması gerekiyor ve İran’ın bu kapasiteye kısa müddet içinde ulaşması öngörülüyor.?
Günümüzde Buşehr Nükleer Santrali
SADDAM VURDU İRAN FÜZE PROGRAMINI BAŞLATTI
Nükleer silahların günümüzde en tesirli kullanılma formu ise füzeler. Günümüzde ABD, Rusya, Çin üzere ülkeler nükleer başlıklı füzelere sahip. 1000 km’ye kadar menzilli füzeler kısa, 3000 bin km menzile kadar olan füzeler orta menzilli, 3000 km’den uzun menzilden uzun füzeler de kıtalararası füzeler olarak isimlendiriyor. Kimi balistik füzeler gayeye gerçek inişe geçtiği terminal safhada mach 5 (saatte 6150 km) suratı geçerek hipersonik sürate erişiyor. Kıtalararası füzeler ise terminal safhada mach 25 suratına çıkabiliyor. Tek bir kıtalararası balistik füze 20 adet nükleer başlık taşıyabiliyor. Bu da tek bir füze ile 20 farklı gayenin vurulabilmesi manasına geliyor.
İran hali hazırda elindeki füzeler ile İsrail’i vurabiliyor. İsrail’in en büyük korkusu ise bu füzelere uygun nükleer başlık üretilmesi. İran füze programına da uranyum zenginleştirme süreçlerine başladığı devirde aldı. Irak – İran savaşında Saddam’ın Sovyetler Birliği üretimi 1500 km menzile sahip Scud füzeleri kullanması İran’ı da füze programı geliştirmeye itti. Çin ve Kuzey Kore’den alınan Scud ve muadili füzeler İran’ın birinci füze gücünü oluşturdu. İran 90’Lı yıllarda bu füzelerden aksine mühendislik ile kendi mühimmatlarını geliştirmeye başladı.
Şahab-3 füzesi
90’larda İran, evvel 300 km menzile sahip sıvı yakıtlı Şahab-1 füzesini, sonra 750 km menzilli Şahab-2 ve 1300 km menzilli Şahab-3 füzesini geliştirdi. Lakin sıvı yakıtlı füzelerin hazırlanması ve fırlatma öncesi füzelere yakıt doldurulması vakit alıyordu. Ayrıyeten füzeler kullanılmadığında yakıtın güvenlik emeliyle yine boşaltılması gerekiyordu. Bu yüzden 2000’li yıllarda İran katı yakıt teknolojisine erişti. 2010’lu yıllardan itibaren İran 2000 km menzile sahip katı yakıtlı Sejjil füzelerini üretmeye başladı.
İran’ın elinde şu anda Kıyam, Şahab, Sejjil, Hürremşerh üzere katı ve sıvı yakıtlı balistik füzeler bulunuyor. Bu füzeler azamî 2 bin km menzile ulaşabiliyor lakin İran’ın elinde 3 bin km menzilli füzelerinde bulunduğu sav ediliyor. Balistik Fettah füzeleri ise hipersonik sürate erişebiliyor. Kimi kaynaklara nazaran İran’ın elinde hali hazırda İran’ın elinde balistik füzelerin yanında nükleer başlık taşıyabilecek seyir füzelerinin de bulunduğu tez ediliyor.
