‘Dünyaya influencer’ın gözünden bakmak konforlu; en büyük tehdit, eleştirel düşüncenin yitirilmesi’

ABD Başkanı Donald Trump’ın geçen günlerde Beyaz Saray’da influencer’ları davet ederek gerçekleştirdiği brifingler yeni medya nizamının siyasetteki tesirini gözler önüne sererken tartışmaları da beraberinde getirdi. Kelam alan bir influencer’ın “Sonunda İngilizce konuşabilen bir Uber sürücüm oldu” diyerek Trump’ın evraksız yabancıları hudut dışı etme siyasetine dayanak vermesi toplantının öne çıkan anlarından biriydi.Trump’ın bir müddettir sürdürdüğü ‘fake news’ (yalan haber) telaffuzuyla ‘ABD’de anaakım medyanın prestiji zedelenirken’ toplumsal medya fenomenleri ve influencer’lar gençlerin politik bilgilenmesinde başaktörler haline geldi.

Türkiye’de de emsal bir tablo yaşanıyor. Uzmanlar gençlerin siyasi ve toplumsal olayları dijital platformlardan, bilhassa Twitch yayıncıları ve YouTuber’lardan takip etmeyi tercih ettiğini belirtiyor. Bu yeni durum, gençlerin kendi dünya görüşlerine yakın şahısları emniyetli kaynak olarak görmesine, lakin birebir vakitte eleştirel fikrin azalmasına ve toplumsal kutuplaşmanın derinleşmesine neden oluyor. Gençlerin toplumsal olayları klasik medya yerine toplumsal mecralardan takip etmesinin yarattığı dönüşümü ve ileride neler olabileceğini uzmanlarla ve gençlerle konuştuk.

‘Makyaj yapan yahut otomobilde konuşan birini dinlemek gençler için daha cazip’

Doç. Dr. Alper Bilgili, Acıbadem Üniversitesi Sosyoloji Kısmı Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi

◊ Sizce gençler siyasi ve toplumsal olayları neden artık klasik kanallar yerine influencer’lar üzerinden takip ediyorlar?

Gençler influencer’ları, klasik medyadaki ulaşılamaz aktörlerin aksine, kendilerine yakın hissediyor. Klâsik medyanın yer verdiği Hindistan-Pakistan gerginliği üzere gelişmeler onları ilgilendirmiyor. Influencer ise benzeri bahislere ilgi duyuyor. Ayrıyeten influencer’lar yalnızca haber vermiyor, yorumlama biçimini de gösteriyor. Kendileri üzere birinin olaylara nasıl mana verdiğine bakarak dünyayı yorumlamayı öğreniyorlar. Bu karmaşık dünyayı anlamak için yapmaları gereken, kendilerine yakın dünya görüşüne sahip bir influencer bulmak.

◊ Bu durum ileride nasıl sonuçlar doğurabilir?

En büyük tehdit, eleştirel niyetin yitirilmesi. Dünyaya influencer’ın gözünden bakmak konforlu. Lakin takipçiler diğer kaynaklardan beslenmiyorsa, influencer’ın görmezden geldiği gelişmeleri kaçırabilir ya da ideolojisini sorgulamadan benimseyebilir. Birtakım influencer’lar gazetecilik eğitimi almadığı için haberin doğruluğunu teyit etme üzere etik unsurları kolay kolay çiğneyebilir. Öte yandan, anaakım medyada dışlanan seslere yer vererek daha demokratik bir kamuoyu yaratma potansiyeli de taşıyorlar.

◊ Sosyal medyadaki siyasi içerikler onlara neden daha cazip geliyor?

İçeriği hazırlayanın benzeri dünya görüşünde olması kadar, sunuş üslubu da tesirli. Influencer’ların şeffaf, kimi vakit yanlışlarını söyleyen, hatta argo kullanan üslupları, onları resmi, politik doğrucu haber kanallarından daha cazibeli kılıyor. Siyah grup elbiseli, prompter’dan okuyan gazeteciler yerine, makyaj yaparken ya da otomobilde konuşan birini dinlemek gençler için daha cazip.

◊ Influencer’ların kullandığı lisan, anlatım şekli, klâsik medyadan nasıl farklılaşıyor?

Haberleri daha az filtreli ve eğlenceli sunmaları onları cazibeli kılıyor. Influencer’ların bir akran, bir arkadaş üzere görülmesi, üstenci ve uzaklıklı bir lisan yerine samimi bir ton benimsemeleri içeriklerini cazip hale getiriyor. Gençler bir yandan didaktik lisandan uzak dururken öte yandan rehbersiz kalmaktan da kaçınıyor. Influencer bu dengeyi klâsik medyadan daha uygun kuruyor.

‘Çevrimdışı eşitsizlikler, çevrimiçi dünyada yine üretiliyor’

Prof. Dr. Demet Lüküslü, Yeditepe Üniversitesi Sosyoloji Kısım Başkanı

◊ Gençlerin gündelik hayatlarının değerli bir kısmını toplumsal medyada geçirdiklerini araştırmalar tekrar tekrar gösteriyor. Bu yüzden toplumsal medya, makyaj yapmaktan yemek tanımına kadar çeşitli bilgi ve tecrübelere ulaşmanın yolu olarak görülüyor. İçerikler ilgi cazip, sıkıcı olmayan ve kısa tutulacak biçimde hazırlanıyor.

◊ Gençler dünyada ve ülkelerinde olup bitenleri toplumsal medyadan takip ediyor, kanılarını yeniden oradan oluşturup paylaşıyor. Bu nedenle toplumsal medya, siyasetçilerin de faal kullanmak istediği bir mecra haline geliyor. Trump’ın influencer’larla yaptığı toplantı da bu gayretin bir örneği.

◊ Akademik literatürde bu bahse dair iki temel tez öne çıkıyor: Birincisi, toplumsal medyanın gençlerin bilgilenme, kendini tabir etme ve örgütlenme imkânlarını arttırdığını savunuyor. İkincisiyse dikkat bozukluğuna yol açtığını, gençleri kısa ve yüzeysel içeriklere hapsettiğini sav ediyor. Toplumsal medya ayrıyeten linç ya da ruhsal şiddet üzere tesirlerle gençlerin güzel olma halini zedeliyor.

◊ Bu nedenle teknolojiyle ilgili temel sıkıntı, onun ne olduğundan çok nasıl kullanıldığı. Fakat toplumsal medyanın kullanımı ekonomik güç alakalarından bağımsız değil. Bu da çevrimdışı eşitsizliklerin, çevrimiçi dünyada tekrar üretildiğini gösteriyor.

‘Yeni medya sisteminde siyasi bağlantının tabiatı değişiyor’

Prof. Dr. Erkan Saka, İstanbul Bilgi Üniversitesi Medya Kısmı Öğretim Üyesi

◊ Trump’ın Beyaz Saray’da influencer’lara verdiği brifingde 25 influencer’ın neredeyse tamamının Trump destekçisi olduğu ve kimilerinin komplo teorilerine eğilimli olduğu görüldü. Bu durum yeni medya sisteminde siyasi bağlantının nasıl dönüştüğünü gösteriyor.

◊ Gençlerin televizyon yerine toplumsal medya fenomenlerinin yorumları eşliğinde politik gelişmeleri takip etmesi, siyasi bağlantının tabiatını değiştiriyor. Siyasetçiler artık klasik medyanın yanı sıra direkt amaç kitlelerine ulaşabilecekleri toplumsal medya kanallarını da aktif kullanıyor.

◊ Bu dönüşüm, bir yandan demokratik iştiraki arttırma potansiyeli taşırken öbür yandan bilgi balonları ve yankı odaları oluşturarak toplumsal kutuplaşmayı derinleştirme riski de barındırıyor. Toplumsal medya üzerinden yapılan politik bağlantının en büyük tehlikesi, bilginin doğrulanmadan süratle yayılması ve dezenformasyonun artması. Sonuncu olarak Beyaz Saray’ın influencer davetinin bir fırsat olduğuna inanıyorum ancak siyasi çeşitliliği içermediği için kaçırılmış bir fırsat…

Gençler ne diyor?

‘Kendimi yormuyorum, bilgi önüme geliyor’

◊ Bilgi kaynaklarını sonlandırmam ve elemem gerekiyor. Bunu kendim yapmıyorum, yerine bir Twitch yayıncısını izliyorum. Ona güveniyorum. Siyasi görüşünü de az çok iddia edebiliyorum.
U.F. (19)

◊ Bilgiye ulaşmak daha kolay olduğu için gelişmeleri yayıncılardan izlemeyi tercih ediyorum. Kendimi yormuyorum, bilgi hazır önüme geliyor. Ş.K. (22)

◊ Geniş bir perspektiften olaylara bakabilmek için yayıncıları izliyorum. Farklı kişilerden  bilgi parçacıkları alıyorum, farklı halde görebiliyorum sonuçları. A.H. (18)

◊ Twitch üzere canlı yayın platformlarında yayın yapanlar gelişmeleri birden çok kanaldan takip ediyorlar ve toplumsal medyadan gelen başka haberlere de çabucak bakabiliyorlar. S.S. (19)

◊ Haberlere çabucak ulaşabilmek için yayıncıları takip ediyorum.
K.M. (20)

◊ Olayları iki taraftan da görüp olayın gerçeğini öğrenmemde yardımcı oluyorlar. Y.A. (19)

Yükseliyor lakin soru işaretleri var

Araştırma şirketi YouGov ile gazeteciliğe ait çalışmalar yapan Reuters Gazetecilik Enstitüsü’nün hazırladığı Digital News Report 2024 (Dijital Haberler Raporu 2024) bilgilerine nazaran haber takibi için X kullanıcılarının yüzde 53’ü gazetecilere ve haber kanallarına bakıyor. Yüzde 45’iyse influencer’lara ve fenomenlere. TikTok’ta yüzde 57’yle influencer’lar ve fenomenler birinci sırada. Gazetecilerin ve haber kanallarının oranı yüzde 34.

Geçen yıl UNESCO tarafından açıklanan, 45 ülkede 500 influencer’ın incelendiği  araştırmaysa içerik doğrulama uygulamalarındaki kritik boşlukları ortaya koydu. Araştırmada, kamuoyu üzerindeki kıymetli tesirlerine karşın influencer’ların yüzde 63’ünün sıkı bir bilgi denetim protokolüne sahip olmadığı ortaya çıktı.

Gençler fenomenler sayesinde gündemle ilgili bilgiye ulaşmanın daha kolay olduğunu savunuyor.

‘Yeri geldiğinde Trump’ın tetikçiliğini de yapıyorlar mı? Yapıyorlar’

Yunus Paksoy, Hürriyet gazetesi ve CNN Türk ABD temsilcisi

Amerika’da siyasi influencer’lar bilhassa skandalların büyüyüp yerine ulaşmasını ya da çok duyulmayan bir şeyin kitlelere yayılmasını sağlıyorlar. Amerika’da anaakım medyanın tesirini giderek kaybettiğini görüyoruz. Çok önemli manada reytingleri düşmüş durumda.

Özellikle Lider Donald Trump’ın
2015-2016’dan bu yana medyaya daima “Yalancısınız” demesi, ‘fake news’ (yalan haber) diye bir terimi tüm dünyaya artık alıştırması ABD’de anaakım medyanın prestijini yok etti. Anaakım medya kaybolunca influencer’lar öne çıktı.

Beyaz Saray’ın çağırdığı influencer’lar bildiğiniz Trump’çı. Çok sert hücumları gerçekleştiren, bu akınların kitlelere ulaşmasını sağlayan… Yani Trump’ın yeri geldiğinde tetikçiliğini de yapıyorlar mı? Yapıyorlar. Burada önemli bir alaka var. Trump onları ön plana çıkarıyor, ünleri artıyor, ülke çapında bir kanaat lideri haline geliyorlar ve onlar da Trump’ın telaffuzlarını geliştiriyorlar.

Bu influencer’lar çoğunlukla emsal görüşteki bireylerce takip ediliyor. Bu değerli. Zira lider ya da lider adayı da olsan kendi tabanını konsolide etmen lazım. Mesela gümrük vergisi olayı… Amerikalıları önemli olarak etkileyecek bir gelişme. Fakat siz bunu influencer’lar aracılığıyla ‘Hayır, aslında bu gümrük vergileri ülkemiz için uygun bir şey’ dedirtirseniz, tabanınızı da bir ortada tutmuş oluyorsunuz. Influencer’lar propaganda gerecine dönüştü.