Türkiye’de yılda 15 milyon tarama yapılıyor! Bilgisayarlı tomografi gerçekten kanser riskini artırıyor mu? ‘Röntgene göre 200 kat fazla radyasyon içeriyor’
BT taramaları, bedenin detaylı iç fotoğraflarını oluşturmak için X-ışınlarını kullanır. Sıhhat sistemleri, kaza sonrası iç yaralanmaları pahalandırmak, kanser, felç, kırık kemikler üzere durumları teşhis etmek yahut tedavilerin aktifliğini izlemek üzere nedenlerle yılda milyonlarca tarama gerçekleştiriyor.
İngiltere’de kaza sonrası iç yaralanmaları kıymetlendirmek, kanser, felç, kemik kırıkları üzere rahatsızlıkları teşhis etmek yahut tedavilerin aktifliğini izlemek gibi nedenlerle yılda yaklaşık beş milyon tarama gerçekleştiriyor.
TÜRKİYE’DE YILDA 10-15 MİLYON ORTASINDA TARAMA YAPILIYOR
Radyoloji Uzmanı Dr. Onur Aksoy, Türkiye’de tarama oranının çok daha yüksek olduğunu söyledi, “Sağlık Bakanlığı’nın açık ve yeni bir verisi olmasa da yapılan çalışmalara nazaran; Türkiye’de yılda yaklaşık 10 ila 15 milyon ortasında BT taraması yapıldığı kestirim ediliyor. Bu sayı son yıllarda hem tanısal hem de denetim gayeli tetkiklerde BT kullanımının artmasıyla yükselmiş durumda. Karşılaştırmak gerekirse, İngiltere’de 5 milyon olan sayı, Türkiye’de nüfusa oranla daha yüksek seyrediyor” dedi.
ALKOL TÜKETİMİ VE ÇOK KİLO İLE AYINI RİSKE SAHİP
Kaliforniya Üniversitesi’nde yapılan yeni bir araştırma, taramaların akciğer, göğüs ve öteki kanser çeşitlerine yol açabileceğini ve bebekler için riskin on kat arttığını ortaya koydu. Bilgisayarlı tomografi taramalarında kanser riskinin, alkol tüketimi ve çok beden tartısıyla tıpkı olduğu kestirim ediliyor.
Yeni araştırma, ABD’de 2023 yılında gerçekleştirilen 93 milyon BT taramasından yaklaşık 103.000 kanser beklendiğini ortaya koydu. Bu sayı, evvelki varsayımlardan yaklaşık üç ila dört kat daha fazla.
Araştırmacılar ABD’de 61,5 milyon hastanın 93 milyon muayenesini tahlil ederek kanserin ne sıklıkla geliştiğini hesapladılar.
Yetişkinlerde karın ve pelvis taramalarının en fazla sıkıntıya yol açtığını, çocuklarda ise en büyük riskin baş tomografilerinden kaynaklandığını tespit ettiler. Riskler, bir yaşından küçükken BT çekilenler ortasında en yüksekti.
Aşırı radyasyona bağlı olarak ortaya çıkması öngörülen kanserler ortasında akciğer, kolon, lösemi, mesane, göğüs ve tiroid yer alıyor.
FAYDALARI VE RİSKLERİ HAKKINDA HAKİKAT İRTİBAT ŞART
Radyografi Uzmanları Derneği’nde klinik görüntüleme ve radyasyondan korunma konusunda uzman olan Lynda Johnson, “Halkın ziyan görmesini önlemek için BT’nin yararları ve riskleri hakkında hakikat bağlantı kuraldır. Yalnızca riske odaklanmak yararlı değildir ve birtakım durumlarda kişinin kanserin erken teşhisini sağlayabilecek taramalara katılmasını engelleyebilir” dedi ve ekledi:
“BT taramasından geçecek herkese, bunun teşhis, tedavi ve potansiyel uzun vadeli bakım açısından bir birey olarak kendileri için ne manaya geldiğini anlamalarını sağlayacak istikrarlı, yanlışsız ve ilgili bilgiler verilmelidir.”
Dr. Onur Aksoy, “BT taramaları yüksek çözünürlüklü imajlar sağlar; lakin iyonizan radyasyon içerir ve bu hücre DNA’sına ziyan verebilir” dedi ve BT taramalarının kanser riskini artırıp artırmadığı konusunu şöyle ayrıntılandırdı:
— Bilhassa çocuklar ve bebekler gelişmekte olan dokular nedeniyle radyasyona karşı daha hassastır.
— Gereksiz BT uygulamaları, riskin katlanmasına neden olabilir. Yılda birden fazla yüksek doz radyasyona maruz kalmak, bilhassa göğüs, akciğer, tiroid ve lösemi üzere kanserlerin riskini artırabilir.
— Fakat burada altı çizilmesi gereken nokta şu: Risk, BT’nin bilinçsiz ve gereksiz kullanımında artar. Yanlışsız hasta, hakikat vakitte, gerçek endikasyonla değerlendirildiğinde BT’nin faydası çok daha fazladır.
— Doktor denetiminde ve şuurlu bir formda gerçekleştirilen BT incelemeleri hayat kurtarıcı olabilmektedir.
RÖNTGENE NAZARAN 200 KAT FAZLA RADYASYON İÇERİYOR
“BT, gereksiz yere yapıldığında ve kişi çok radyasyona maruz kaldığında kanser riski artıyor denebilir mi?” diye sorduğumuz Aksoy, “Evet, denebilir. Bir BT incelemesi ortalama bir röntgenin 200 katına kadar radyasyon içermektedir. Bu nedenle gereksiz BT incelemeleri kanser riskini arttırır. Burada tabi kişinin hayat üslubu, beslenmesi, uyku sistemi ve gerilim durumu da belirleyici olmaktadır. Bilhassa tıpkı bireye sık aralıklarla yapılan çok sayıda BT, takip gerektirmeyen kolay hadiselerde BT kullanımına başvurulması, alternatif prosedürler varken (örneğin ultrason ya da MR) BT tercih edilmesi üzere durumlar, kişinin gereksiz radyasyon almasına neden olur ve vakitle kronik radyasyon tesiri kanser riskini artırabilir” yanıtını verdi.
‘İNSANLARIN KAÇINMASI GEREKTİĞİ MANASINA GELMİYOR’
Londra Brunel Üniversitesi’nde inflamasyon, yaşlanma ve kanser biyolojisi alanında öğretim vazifelisi olan Dr. Doreen Lau şu bilgileri verdi:
— Bulgular, doktor tarafından önerildiğinde insanların BT taramalarından kaçınması gerektiği manasına gelmiyor.
— Birçok durumda, önemli bir hastalığı tespit etmenin ya da ekarte etmenin yararı, çok küçük ziyan riskinden çok daha ağır basmaktadır. Bu araştırma, bilhassa BT kullanımının yüksek olduğu ortamlarda gereksiz görüntülemeyi en aza indirme ve mümkün olan en düşük dozu kullanma muhtaçlığını vurgulamaktadır.
— Klinisyenler, uygun olan durumlarda, bilhassa genç hastalar için yahut tekrar görüntüleme yapılması beklenen durumlarda, MR yahut ultrason üzere iyonize radyasyon içermeyen alternatif görüntüleme formüllerini de değerlendirebilirler.
Londra Queen Mary Üniversitesi’nde kanser taraması konusunda fahri profesör olan Stephen Duffy de şunları ekledi: “Hastalara BT taraması yaptırmaları tavsiye edilirse bunu yapmalarının makul olacağını söyleyebilirim.”
BT İLE ERKEN TEŞHİS EDİLEBİLEN VE ÇEKİLMESİ GEREKLİ OLAN HASTALIKLAR NELER?
Dr. Onur Aksoy, “BT acil servislerde röntgen sonrasında ultrasonla birlikte en sık kullanılan teşhis tekniğidir. Bilhassa travmatik yaralanmalarda, travmatik olmayan acil durumlarda acil servislerde çok ağır kullanılmakta ve hayat kurtarıcı olmaktadır” dedi ve ekledi:
“Ayrıca akciğer nodüllerinin teşhis ve takibinde, yüksek riskli kümelerde akciğer kanseri taramasında, beyin kanaması ve inmelerde, batın içi acil patoljolierde (akut apandisit, kolesistit, böbrek taşı vs) Covid-19 ve zatürre üzere enfeksiyonlarda akciğer değerlendirmesinde ve kanser hastalarında teşhis ve takipte kullanılmaktadır.”
