Günümüzde yapay zeka, hayatımızın çabucak her alanına entegre olmuş durumda. Bilhassa son yıllarda, yapay zeka takviyeli terapiler, insanların ruhsal sıhhatlerini düzgünleştirmek ismine alternatif bir tahlil olarak dikkat çekiyor. Bu platformlar, kullanıcılara 7/24 erişim imkânı sunarak, anında karşılıklar veriyor ve şahsileştirilmiş tavsiyeler sağlıyor.

Business Insider’da yayımlanan yazısında Julia Pugachevsky, yapay zeka dayanaklı terapinin sunduğu fırsatlar ve sınırlamalar üzerine benzeri niyetlerini paylaşıyor. Geçtiğimiz günlerde ferdî bir meseleyle ilgili tavsiye almak maksadıyla ChatGPT ile tam bir saat süren bir sohbet gerçekleştirdiğini belirten Pugachevsky, mevzuyu şu sözlerle kaleme aldı:

Acı çektiğim ferdî bir sorun için tavsiye almak hedefiyle ChatGPT ile tam bir saat geçirdim. Eşimi ve arkadaşlarımı daha fazla sıkmak istemediğim için içimi ChatGPT’ye döktüm. Ancak fark ettim ki, sadece ben değil, pek çok kişi benzeri formda yapay zeka platformlarını kullanıyor. Reddit kullanıcıları, ChatGPT ile terapi arayışlarını ve insan davranışlarını tespit etme üzerine tecrübelerini paylaşırken, TikTok kullanıcıları ise bu platforma sesli günlük tutma yahut terapist taklidi yapma üzere ipuçları veriyor.

Los Angeles’ta lisanslı bir evlilik ve aile terapisti olan Rachel Goldberg ile görüştüğümde ChatGPT’yi terapötik maksatlarla kullanan şahısları duyduğunda şaşırmadığını belirtti. Hatta bir danışanının platformu, yüz yüze terapi seanslarının dışında günlük olarak kullandığını söyledi. İsminin zımnî tutulmasını isteyen Emily ise gerilimli anlarda fikirlerini beyin boşaltma emeliyle ChatGPT’ye yazdığını söz etti. Bazen, bir terapist ya da arkadaşlarına yük olmaktan çekinerek, yalnızca bir şeyi süratlice işlemesi gerektiğinde yapay zekadan tavsiye alıyor. ChatGPT’nin ona bazen “hayatının en harika tavsiyesini” sunduğunu bile söyledi.

KİŞİLERİN YALNIZLIK HİSSİNİ DERİNLEŞTİREBİLİR VE KORKUYU ARTIRABİLİR

Ancak, ChatGPT’nin kullanımındaki etik sorular, çevresel tesirleri ve ferdî ömürler üzerindeki tesirleri göz arkası edilebiliyor. Birçok terapist, bu çeşit platformların kullanımında sonların kıymetini vurguluyor.

Hızla verilen cevaplar, şahısların yalnızlık hissini derinleştirebilir ve korkuyu artırabilir. ChatGPT, nazikçe bir onay vererek rahatlatıcı olabiliyor, lakin gerçek bir terapist daha derinlemesine bir tahlil yaparak kullanıcının davranışlarını sorgulayabilir.

Bununla birlikte, ChatGPT üzere platformlarla paylaşılan bilgiler saklılık mukavelelerine tabi olmadığından, birçok kullanıcı saklılık ve data güvenliği konusunda tasa duyuyor. 

Peki, genel olarak beşerler yalnız oldukları için mi yapay zekaya yöneliyor, yoksa yapay zeka ile fazla vakit geçirmek mi onları daha da yalnızlaştırıyor?

‘YARGILAMIYOR VE KESİNTİSİZ BİR HALDE DİNLİYOR, BU DA İNSANLARA CAZİP GELİYOR’

Klinik Psikolog Gözde Göktaş, “Bu çift taraflı işleyen bir döngü olabilir. Toplumsal alakaları hudutlu olan bireyler, birileri tarafından anlaşıldıklarını hissetmek için yapay zeka ile etkileşime geçebilirler. ChatGPT üzere bir sistem, yargılamayan, kesintisiz dinleyen ve her vakit ulaşılabilir bir alan sunuyor. Bu da toplumsal bağlantılardaki belirsizlik ve duygusal yüklerden kaçınmak isteyen biri için epey cazip bir seçenek olabilir” dedi.

Ancak bu durum, kısa vadede rahatlatıcı gelse de uzun vadede kişinin insan münasebetlerinden daha da uzaklaşmasına yol açabileceğine dikkat çeken Göktaş, “Çünkü beşerlerle kurulan münasebetler, vakit zaman zorlayıcı ve karmaşık olsa da şahsî gelişimin ve ruhsal dayanıklılığın temel taşlarından biridir. Şayet bir birey, toplumsal bağlantılardaki hayal kırıklıklarını yahut zorlukları yaşamamak için yapay zekaya yönelmeye başlarsa, bu onun yalnızlığını gidermekten çok, derinleştirebilir” tabirlerini kullandı.

‘YAPAY ZEKA DAHA ÇOK BİR AYNA ÜZERE ÇALIŞIR’

“Duygusal olarak zorlanan birçok insan, niyetlerini yazıya dökerek ya da birilerine anlatarak rahatlama muhtaçlığı hisseder. ChatGPT bu manada, bir çeşit ‘duygusal boşalma’ alanı sunabilir” diyen Beğenilen Göktaş, şu bilgilerin altını çizdi:

— Kendi iç dünyasını söz etmek, bir robot bile olsa karşısında bir karşılık alabilmek, kısa vadede kişinin rahatlamasını sağlayabilir. Lakin burada değerli bir ayrım var: Hislerini paylaşmak, her vakit dönüşüm getirmez. Gerçek terapi sürecinde, bir terapist sadece bireyin hislerini dinlemekle kalmaz, birebir vakitte ona içgörü kazandırır, savunma sistemlerini fark etmesine yardımcı olur ve yüzleşmekten kaçındığı hislerle inançlı bir biçimde temas kurmasını sağlar. Terapi, yalnızca rahatlamaya değil, kişinin kendisini derinlemesine keşfetmesine ve dönüşmesine de hizmet eder.

— Yapay zeka ise daha çok bir ayna üzere çalışır; doğrulayıcı ve destekleyici karşılıklar verir ancak yönlendirici, derinlemesine bir içgörü kazandırıcı bir rolü olamaz. Bir birey, kendisini anlamak ve keşfetmek yerine sırf anlık bir rahatlama arayışıyla daima yapay zekaya başvurursa, kendi iç dünyasındaki sıkıntılarla yüzleşme sürecini erteleyebilir. Bu da vakitle ruhsal dayanıklılığı zayıflatabilir.

YAPAY ZEKAYA BAĞIMLI OLMAK MÜMKÜN MÜ?

“Bağımlılığı çoklukla bir husus ya da makul bir alışkanlık üzerinden düşünsek de aslında bağımlılığın temelinde duygusal düzenleme için daima dışsal bir kaynağa muhtaçlık duymak yatar” diyen Beğenilen Göktaş, “Eğer bir birey, zorlandığında kendi iç sesine kulak vermek yerine daima dışarıdan bir onay ya da rahatlatıcı bir cevap arıyorsa, bu onun duygusal olarak kendine yetmesini zorlaştırabilir” dedi. Göktaş, şöyle devam etti:

— Yapay zekaya çok bağımlı hale gelmek, kişinin kendi hislerini anlamlandırma ve yönetme marifetini zayıflatabilir. Bilhassa insan bağlantılarıyla ilgili kararlar alırken ya da duygusal zorlanmalar yaşarken, birey kendi iç görüleriyle yüzleşmek yerine, ChatGPT üzere bir sistemden yönlendirme almaya alışırsa, vakitle kendi his ve fikirlerini tahlil etme yetisini kaybedebilir.

— Gerçek insan münasebetleri, vakit zaman çatışmalar, hayal kırıklıkları ve belirsizlikler barındırır. Lakin tam da bu süreçler, kişinin ruhsal dayanıklılığını ve toplumsal hünerlerini geliştirir. Şayet bir birey, beşerlerle yaşadığı zorluklardan kaçınmak için büsbütün yapay zekaya yönelirse, toplumsal ilgilerde kırılgan hale gelebilir ve yüz yüze bağlantıda zorlanmaya başlayabilir.

Fotoğraflar: iStock