Bilim dünyasında büyük ses getirdi: Hastalığı koklayarak buluyor! Farklı ülkelerden binlerce giyilmiş tişört gönderiyorlar…

Parkinson hastalığı, günümüzde en süratli yayılan nörolojik hastalıklardan biri ve erken teşhis konusunda büyük zorluklar yaratıyor. Hastalık, birden fazla vakit nöronların büyük bir kısmı kaybolduktan sonra teşhis edilebiliyor, bu da tedavi sürecini zorlaştırıyor. Fakat, kimi sıra dışı müşahedeler ve yenilikçi yaklaşımlar, bu durumu değiştirme potansiyeli taşıyor. Joy Milne’in keşfi de tam bu noktada devreye giriyor.

İskoçya’nın dördüncü büyük kenti olan Dundee’de büyüyen Milne, küçük yaşlardan itibaren sahip olduğu keskin koku alma yeteneğini fark etti. Ailesiyle birlikte yaptığı seyahatlerde, onun için koku izleri, etrafındaki dünyayı anlamanın en temel yoluydu.

İlerleyen yıllar Milne, tıbbi bir koku kütüphanesi oluşturarak hastaların kokularındaki değişimleri takip etmeye başladı. Örneğin, birinin diyabetinin kötüleştiğini yahut ameliyat sonrası zorlandığını koku ile anlayabiliyordu. En büyük farkı ise tüberküloz kokusunu tanımlamak ve Parkinson hastalarının beden kokusundaki değişiklikleri fark etmekti.

2015 yılında eşi Les’in Parkinson hastalığından hayatını kaybetmesinin akabinde, Milne ve Les’in bağlantısı ve hastalıkla gayreti, tıbbi araştırmalar açısından değerli bir dönüm noktası oldu. Kocasının hastalığını fark eden Milne, 17 yıl sonra Parkinson teşhisi konulmadan evvel hastalığın kokusunu tespit etti. Les’in Parkinson hastalığını tanımlarken Milne, ‘misk’ terimini kullanıyor, fakat Parkinson’un kokusunun kendine mahsus bir spektrumu olduğunu vurguluyor.

BİR SÖYLEŞİDE SORDUĞU SORU İLE HAYATI DEĞİŞTİ

Joy Milne’in hayatı, Edinburgh’da katıldığı bir söyleşide ünlü bir kök hücre biyoloğu olan Dr. Tilo Kunath’a Parkinson hastalığını tespit etmek için neden kokunun kullanılmadığını sormasıyla değişti. Bu soru, biyoloğu şaşkına çevirse de Milne’in kocasının hastalığının teşhisinden tam 10 yıl evvel fark ettiği kokusal değişiklikler, onun bu hususta sahip olduğu inanılmaz yeteneğin bir işaretiydi. Milne, Parkinson hastalığının kokusunu tespit edebilen birinci kişi olarak, dünyada tıp topluluğunun ilgisini çekmeye başladı.

TİŞÖRTLERİ KOKLAYARAK HASTALIĞIN İZİNİ SÜRÜYOR

Bu yeteneği sayesinde, Milne’in hayatı süratle bir bilimsel keşif ve araştırma sürecine dönüştü. Kendisini, Parkinson hastalığının erken teşhisini mümkün kılacak çalışmaların öncüsü olarak bulan Milne, 75 yaşında, Perth’teki küçük kulübesinde bir taraftan da binlerce Parkinson hastalarından gelen talep üzerine tişörtleri koklayarak bu hastalığın izlerini sürmeye devam ediyor.

Bu tişörtler, Parkinson hastalığının kokusunu algılayabilmesi için ona gönderilen, farklı ülkelerden gelen ve giyilmiş tişörtlerden oluşuyor. Milne, bu şahısların hastalıklarının ne durumda olduğunu anlamak ve gerçek bir teşhis koymak emeliyle koku duyusunu kullanıyor.

Milne, birkaç hafta evvel ise artık gönderilen paketleri açmama kararı alarak, etik dertler nedeniyle gönderilen tişörtleri kabul etmediğini belirtiyor. Yine de Milne’in burun yeteneği ve koku duyusunun ehemmiyeti giderek artıyor. Kendisi, bu kadar özel bir yeteneğe sahip olduğunu fark etmeye başladığı andan itibaren, tıp dünyasında çığır açan bir sürecin başlangıcına işaret etti.

MANCHESTER ÜNİVERSİTESİ’NDEN BİR UZMANLA İNANILMAZ ÇALIŞMALARA İMZA ATTI

Milne’in, Manchester Üniversitesi’nden kimyager Profesör Perdita Barran ile birlikte gerçekleştirdiği çalışmalar ise daha evvel hayal bile edilemeyecek kadar kapsamlı ve çok sayıda farklı alanı kapsayan araştırmaları içeriyor. İkili, 2013 yılında, Barran’ın Manchester Üniversitesi’ndeki laboratuvarında, Milne’in Parkinson hastalığını koklayarak teşhis edebileceği tezini test etmek hedefiyle bir pilot çalışmaya başladılar.

Bu pilot çalışmada, Milne’in Parkinson hastalarına ilişkin, bir gece boyunca giyilmiş tişörtleri koklayarak bu hastaların kokularındaki değişiklikleri yanlışsız bir biçimde tespit etmesi bekleniyordu. Testi muvaffakiyetle geçtikten sonra, Milne’in bu bahiste sahip olduğu yetenek doğrulandı ve bilimsel etraflarda büyük bir yankı uyandırdı.

Bu noktada, Parkinson hastalığının dünyada en süratli büyüyen nörolojik rahatsızlık olduğunu ve Alzheimer’dan sonra en yaygın nörodejeneratif hastalık olduğunu hatırlatmak gerekir. Parkinson, beynin substantia nigra bölgesinde dopamin üreten nöronların kaybı nedeniyle gelişiyor.

Ancak, hastalığın teşhisi çoklukla nöronların yüzde 60-80’i kaybedilene kadar yapılamıyor, bu da hastalığın erken teşhisini zorlaştırıyor. Milne’in bu mevzuda ihtilal niteliğinde yaptığı çalışmalar, erken teşhisin önünü açarak, hastalığın seyrini değiştirme potansiyeline sahip.

BASİT BİR CİLT SÜRÜNTÜSÜ TESTİNE ÇOK YAKLAŞILDIĞI BELİRTİLİYOR

Milne ve Barran’ın yürüttüğü araştırmaların en kıymetli katkılarından biri, Parkinson hastalığının belirtilerini erken kademelerde tespit etmeye yönelik biyolojik belirteçlerin keşfi oldu. Michael J. Fox Vakfı, Parkinson hastalığının erken devirde tespitini sağlayacak biyolojik belirteçler aramak için milyonlarca dolarlık yatırımlar yapmışken, Milne ve Barran’ın iş birliği bu belirteçlerin ortaya çıkmasını hızlandırdı.

Barran, bu belirteçlerin bir kısmını tahlil ederek, Parkinson’un erken teşhisinde kullanılabilecek kolay, invaziv olmayan bir cilt sürüntüsü testine çok yaklaşıldığını belirtiyor. Bu testin klinik denemelere tabi tutulması, bu yılın ilerleyen vakitlerinde Manchester’daki Wythenshawe Hastanesi’nde yapılması bekleniyor.

Birçok Parkinson hastası ve yakınları, hastalıklarının erken evrelerinde tespit edilmesi durumunda hayatlarının çok daha kolay olacağını tabir ediyor. Ayrıyeten, erken evre Parkinson için belirteçlerin tanımlanması, tedavi seçeneklerini hızlandıracak ve hedefleyecek. Barran, şu an için erken teşhis alanındaki eksikliği göz önünde bulundurarak, bu bulguların tıpta kıymetli bir yere sahip olacağını vurguluyor.

SADECE PARKİNSON İLE HUDUTLU KALMAYACAK

Milne ve Barran, sırf Parkinson ile sonlu kalmayarak, köpekleri kanser ve Parkinson hastalıklarını kokusundan tespit edebilecek formda eğiten Medical Detection Dogs’ta Dr. Claire Guest ile de bir çalışma yapıyorlar.

Bu çalışma, köpeklerin bu hastalıkların kokusunu nasıl algıladığını anlamaya yönelik. Barran, en âlâ köpek olarak ‘Peanut’ isimli golden retriever ve Labrador karışımını tanımlıyor ve bu köpeğin, Milne’in burnu kadar hassas olduğuna dikkat çekiyor. Guest ise, elde ettikleri bulguları gelecekte yapay zeka ve elektronik burunlarla uygulamayı umduklarını belirtiyor.

Parkinson dışında, Milne’in burnu sayesinde elde edilen araştırma sonuçları, ‘sebum’ ismi verilen beden sıvısının hastalıkların potansiyel tespiti için kıymetli bir araç olabileceğini gösteriyor. Sebum, ekseriyetle göz arkası edilen bir sıvı olmasına karşın, Parkinson üzere hastalıkların belirtilerini taşıyan uçucu bileşiklere sahip. Barran’ın yaptığı tahlillerde, sebumdaki birtakım bileşiklerin Parkinson hastalığının erken belirtilerini ortaya koyabileceği gösterildi.

2050 YILINA KADAR PARKİNSON HASTALIĞINA YAKALANMASI BEKLENEN KİŞİ SAYISI KORKUTTU!

Tıp alanında dünyanın en itibarlı mecmualarından biri olan British Medical Journal’da (BMJ) yayımlanan bir araştırmaya nazaran, 2050 yılına kadar dünya genelinde Parkinson hastalığına yakalanan kişi sayısının 2021 yılına kıyasla yüzde 112 artarak 25,2 milyona ulaşması bekleniyor. Dünya Sıhhat Örgütü, 2019’da dünya çapında 8,5 milyon Parkinson hastası olduğunu varsayım ediyordu.

Araştırma, 195 ülke ve bölgeden bilgi toplayarak 2021 Global Hastalık Yükü Çalışması’ndan faydalandı. Parkinson hastalığındaki artışın ana nedenleri olarak yaşlanma ve nüfus artışı öne çıkıyor. Lakin artış oranları bölgesel ve ulusal seviyede farklılık gösterebilir.

Çalışmaya nazaran, 2050 yılında Doğu Asya’nın en fazla Parkinson hastası olan bölge olması bekleniyor (yaklaşık 10,9 milyon), akabinde Güney Asya’nın (6,8 milyon) geleceği kestirim ediliyor. Afrika, 2021’den itibaren en büyük artışı (yüzde 292) yaşayacakken, Orta ve Doğu Avrupa ise en küçük artışı (yüzde 28) görecek.

Araştırmanın muharrirleri, Parkinson teşhislerindeki artışın erkeklerde, Doğu Asya’da ve orta derecede gelişmiş ülkelerde daha bariz olduğunu belirtti ve daha fazla araştırma yapılması gerektiğini vurguladı. Ayrıca, gelecekte hastalığın seyrini değiştirecek yeni ilaçlar ve gen mühendisliği tedavilerinin geliştirilmesine acil muhtaçlık olduğu tabir edildi.

The Telegraph’ın ‘I can smell Parkinson’s’: The woman whose nose is behind an astonishing medical breakthrough’ ile Washington Post’un ‘Parkinson’s disease numbers set to rise dramatically in coming decades’ başlıklı haberlerinden derlenmiştir.