Sağlık Bakanı müjdeyi verdi! Yerli CAR-T tedavisi kanser hastalarına umut olacak… Kemoterapi ve akıllı ilaçlar tarih mi oluyor?

Son yıllarda tıp alanında yaşanan gelişmeler, hastalıkların tedavisinde yeni umutlar yaratıyor. Teknolojinin ilerlemesi ve bilimsel araştırmaların derinleşmesi, bilhassa kanser üzere şiddetli çaba gerektiren hastalıkların tedavisinde yenilikçi sistemlerin ortaya çıkmasını sağlıyor. Onlardan biri de kanser tedavisinde ihtilal niteliğinde bir usul olarak isimlendirilen CAR-T hücre tedavisi…

Bu tedavi, hastaların kendi bağışıklık hücrelerinin genetik olarak değiştirilerek kanser hücrelerine karşı daha tesirli hale getirilmesini sağlıyor. Öncelikle, hastanın T hücreleri alınıyor ve laboratuvar ortamında, kanser hücrelerini tanıyıp yok edebilen chimera antijen reseptörleri (CAR) ile donatılıyor.

Daha sonra bu genetik olarak değiştirilmiş T hücreleri, hastaya geri infüze ediliyor. Bu süreç, bilhassa kan kanserleri ve birtakım katı tümörlerde umut verici sonuçlar göstermesiyle ön plana çıkıyor.

TÜRKİYE DE DEĞERLİ BİR ADIM ATTI

Ülkemiz de CAR-T hücre tedavisi alanında kıymetli bir adım attı. TCT Sıhhat Teknolojileri, Güney Kore’nin önde gelen biyoteknoloji firmalarından AbClon ve İsveç Kraliyet Teknoloji Enstitüsü (İKTE) ile Türkiye Sıhhat Enstitüleri Başkanlığı (TÜSEB) ortasında Türkiye’de yeni jenerasyon CD19 CAR-T hücre tedavisi AT101’in klinik kullanımı ve yerli üretimi için stratejik bir iş birliği muahedesi imzalandı. Bu muahede ile yerli üretim sürecinin hızlanması ve tedavi sisteminin daha erişilebilir hale gelmesi düşünülüyor.

İLK HASTANIN 2026’DA TEDAVİYE ERİŞİMİNİN SAĞLANMASI HEDEFLENİYOR

Bu iş birliği kapsamında, öncelikli olarak AT101’in Türkiye’de lokal üretim altyapısı oluşturulacak ve sonrasında hematolojik kanser tedavisi için onay süreci başlatılacak. Mutabakatla birlikte TCT, Türkiye’de AT101’in ticarileştirme haklarını alarak klinik denemelerin yürütülmesi ve eserin üretim sürecinin başlatılması sorumluluğunu üstlenecek. Üretim süreci ve gerekli eğitimler tamamlandıktan sonra ülkemizdeki birinci hastanın 2026 yılında tedaviye erişiminin sağlanması hedefleniyor.

Sağlık Bakanı Kemal Memişoğlu da X’te yaptığı paylaşımda şu açıklamalarda bulundu: “Üreten Sıhhat Modelimizin lokomotifi Türkiye Sıhhat Enstitüleri Başkanlığımız ile yürüttüğümüz çalışmalar sonucunda ‘CAR-T Hücre Tedavisi’nin yerli üretim sürecini başlattık. Bilhassa kimi kanserlerin tedavisinde ileri teknoloji yollardan biri olan CAR-T Hücre Tedavisi’ni yerli imkânlarla üreterek vatandaşlarımızın hizmetine sunmayı planlıyoruz. Sıhhatin bilimini ve teknolojisini üreten başkan ülkelerden biri olma yolunda emin adımlarla ilerliyoruz. TÜSEB üzerinden ‘sağlık alanında yeni bir şey üreteceğim, yeni bir vizyon ortaya koyacağım’ diyen bilim insanlarımızı desteklemeye devam edeceğiz.”

Peki, CAR-T hücre tedavisinin klâsik kanser tedavilerine kıyasla nüksetme mümkünlüğü daha mı düşük olacak? Bu tedavinin yan tesirleri var mı? Hangi kanser tiplerinde uygulanabilir? Yakın vakitte kemoterapi, akıllı ilaçlar ve radyoterapi tarih olabilir mi?

Bunun üzere pek çok soruya Tıbbi Onkoloji Uzmanları Prof. Dr. Özlem Er ve Doç. Dr. Abdullah Sakin ile karşılık aradık.

‘HASTALIKLARI BÜSBÜTÜN ORTADAN KALDIRABİLİR’

“Yaklaşık 10 yıl evvel immünoterapi, ileri evre kanser tiplerine sahip kimi bireyleri tedavi etmenin heyecan verici yeni bir yolu olarak kabul ediliyordu. Bugün ise kanser tedavisinin temel taşı olarak çabucak hemen tüm kanser çeşitlerinde uygulanıyor ve erken evrelerde hastalık nüksünü geciktirmek için de tesirli oluyor” diyen Prof. Dr. Özlem Er, CAR-T hücre terapilerinin ise çok daha tesirli olduğunun altını çizerek şu bilgileri paylaştı:

“CAR T hücre terapileri herkes için işe yaramasa da çok ileri kanserli birtakım bireylerde ekseriyetle uzun mühletler boyunca hastalıklarını büsbütün ortadan kaldırabilir. CAR-T hücre terapilerini öteki immünoterapilerden ve bu mevzuda öbür kanser tedavilerinden ayıran şey, hastanın kendi T hücrelerinden yapılmış olmaları. Bu hücreler, bedenin enfekte ve başka hastalıklı hücrelerin birincil katilidir.”

TÜM SÜREÇ ÜÇ HAFTA SÜRÜYOR, ŞAYET İŞLER YOLUNDA GİDERSE KANSER HÜCRELERİ ÖLÜYOR

Tedavi sürecinin nasıl işlediğine de değinen Prof. Dr. Özlem Er, şöyle devam etti:

— Ferdi bir T hücresindeki her CAR, hücre zarını kaplar ve reseptörün bir kısmı hücrenin dışında, bir kısmı da hücrenin içinde bulunur. CAR’ın dış kısmı, laboratuvarda üretilen antikorların modüllerinden yahut alanlarından oluşur. Hangi alanların kullanıldığı, reseptörün tümör hücrelerindeki maksat antijenini tanıma yahut ona bağlanma yeteneğini tesirler.

— Her CAR’ın iç kısmında ‘sinyalleme’ ve ‘eş uyarıcı’ alanları bulunur. Reseptör bir tümör hücresindeki bir antijene bağlandıktan sonra, bu alanlar T hücrelerinin içine, bedende daha fazla çoğalmalarına yardımcı olan sinyalleri iletir. Bu yenilenen T hücreleri, yüz milyonlarcası olana kadar büyütülür yahut genişletilir. Bu genişleyen hücreler, hastaya geri verilir.

— Şu anda, tüm bu süreç birinci kan toplamadan hücrelerin hastaya geri infüze edilmesine kadar yaklaşık üç hafta sürüyor. İnfüzyondan sonra, her şey planlandığı üzere giderse, T hücreleri hastanın bedeninde genişlemeye devam ediyor ve özel reseptörlerinin rehberliğinde, yüzeylerinde amaç antijen bulunan tüm kanser hücrelerini öldürüyor.

İlk CAR-T hücre terapisini Amerika Besin ve İlaç Dairesi (FDA), 2017 yılında akut lenfoblastik lösemi (ALL) olan çocukları tedavi etmek için onayladı. O vakitten beri, nonHodgkin lenfoma ve multipl miyelom üzere kan kanserleri olan yetişkinleri de tedavi etmek için onaylandı.

‘LENFOMA HASTASI OLAN HASTALARDA KANSERİ ORTADAN KALDIRDI’

Onaylanan CAR-T hücre tedavilerinin hepsinin multipl miyelom ve çeşitli lenfoma tipleri de dahil olmak üzere kan kanseri olan yetişkinler için olduğunu söyleyen Prof. Dr. Özlem Er, “Yine, bu onaylar, tedavilerin birçok hastada çok ileri kanserleri bir müddetliğine ortadan kaldırabileceğini ve hatta kimilerinde bariz tedaviler üretebileceğini gösteren büyük klinik çalışmalara dayanıyor” dedi. Prof. Dr. Er, şöyle devam etti:

— Örneğin, ileri evre foliküler lenfoma hastası olan şahıslar üzerinde yapılan bir klinik çalışmada, CAR-T hücre tedavisi hastaların yaklaşık yüzde 80’inde kanseri ortadan kaldırdı ve en son güncellemeye nazaran, hastalık bu hastaların birçoklarında üç yıl sonra geri dönmedi.

— Kan kanserleri için CAR-T hücre tedavilerindeki gelişmeler, şimdi katı tümörler için daha geriden gelmektedir. Sorunun bir kısmı katı tümörlerdeki kanser hücrelerinin yüzeyinde bulunan fakat sağlıklı hücrelerde bulunmayan ve ayrıyeten CAR ile hedeflenmeye uygun adaylar olan antijenleri tanımlamakta zorlanmalar var. Bir başka büyük mahzur ise tümörlerin içinde ve etrafında bulunan kelamda bağışıklık baskılayıcı ortam. Örneğin, tümör hücreleri ve bağışıklık sisteminin öbür bileşenleri, CAR-T hücrelerinin fonksiyon bozukluğuna neden olabilen yahut tümöre ulaşmasını engelleyebilen moleküller üretir.

— Tıpkı kanser tipindeki katı tümörler, hastadan hastaya ve hatta tıpkı hasta içinde bile moleküler olarak hayli farklı olabilir. Örneğin, kimi tümör hücrelerinde hedeflenebilir antijen olmayabilir yahut CAR T hücrelerinin amaçlandığı üzere fonksiyon görmesi için kâfi olmayabilir. Lakin katı tümörler için gelişmeler bu etapta hızlanabilir.

BU TEDAVİNİN YAN TESİRLERİ VAR MI?

Doç. Dr. Abdullah Sakin, günümüzde yeni onkolojik tedavilerin geliştirilmeye devam edildiğini, mevcut yeni kemoterapi casuslarının yanında akıllı ilaçlar, immunoterapiler, antikor-ilaç konjugatları ve kanser aşılarının hala geliştirildiğini söyledi lakin her tedavi formülünün kendine has yan tesirleri olduğunun tekrar altını çizdi ve ekledi:

“İmmünoterapinin başka, akıllı ilaçlarının başka, kemoterapilerin, radyoterapilerin her birinin kendine ilişkin yan tesirleri olduğu üzere kanser aşılarının da kendine has yan tesirleri olacaktır.”

YAKIN VAKİTTE KEMOTERAPİ, AKILLI İLAÇLAR VE RADYOTERAPİ TARİH OLABİLİR Mİ?

Doç. Dr. Abdullah Sakin, bu sorumuza şöyle cevap verdi:

— Yakın vakitte bunların tarih olma ihtimali neredeyse yok. Fakat yeni tedavi seçenekleri geliştirildikçe kemoterapilere ya da öbür daha evvelki geleneksel tedavilere olan gereksinim azalacaktır. Günümüzde akıllı ilaç immünoterapiler kullanılmaya başlanması ile kemoterapilere olan gereksinim azaldı.

— Kemoterapi yerine uygun olan akıllı ilaç ya da immünoterapi devam edilebiliyor. Bu alışılmış ki kemoterapi, radyoterapi ya da cerrahiye olan muhtaçlığı azaltıyor. İlerleyen vakitlerde onkolojik tedavi seçenekleri artarsa bu yeni tedavi seçenekleri aşılar yahut öteki onkolojik tedaviler olur. Bu tedaviler yavaş yavaş eski tedavilerin yerini alacaktır. Yani kemoterapi ve radyoterapi ya da immünoterapi akıllı ilaçların yerine geçecek ilaçlar keşfedildikçe bu ilaçlara olan gereksinim büsbütün azalacaktır. Lakin yakın gelecekte bu türlü bir gereksinim kalkacak demek şu an için günümüzdeki bilgiler ve seçeneklerle güç.

Kore İleri Bilim ve Teknoloji Enstitüsü’ndeki (KAIST) araştırmacılar, kanser tedavisinde çığır açan bir buluşa imza attı. Kwang-Hyun Cho liderliğindeki takım, kolon kanseri hücrelerini genetik müdahale ile sağlıklı hücrelere dönüştürmeyi başaran bir teknoloji geliştirdi.

Kanser hücrelerini öldürmeye odaklanan klâsik tedavilerden epeyce farklı olan yeni yaklaşım, kanserle uğraşta ezberleri bozabilecek potansiyele sahip ve kanser tedavisinde ihtilal yaratabilir. Klasik tedavilerde yaşanan önemli yan tesirleri ve tekrarlama riskini ortadan kaldırabilir.

“Kanser hücrelerini yok etmek yerine olağan hücrelere döndürme metodu ne vakit uygulanmaya başlar?” sorumuza Doç. Dr. Abdullah Sakin şöyle karşılık verdi.

“Araştırmacılar bu çalışmayı bilhassa kolon kanseri modeli üzerinde gerçekleştirdi ve sonunda kolon kanserli tümör hücrelerinin olağan hücrelere geri döndüğünü tespit etti. Buradaki çalışma, hayvan deneyleriyle ve hayvan modelleri ile yapılan preklinik bir çalışma, yani insan modelinde geçerli olacağına dair elimizde şimdi bir data yok. Bu çalışmaların faz-1, faz-2 ve geniş çaplı faz 3 çalışmalar ile doğrulanması gerekir. İnsan deneylerine gelebilmesi için daha çok çalışma, daha çok yol kat edilmesi gerekiyor.”

Fotoğraflar: iStock