Çernobil nerede, patlama ne zaman oldu? Çernobil nükleer santrali harita üzerindeki konumu
Çernobil nerede sorusu, son günlerde savaşın giderek şiddetini artırması nedeniyle araştırılıyor. Çernobil nükleer santrali, şu an Ukrayna hudutları içerisinde yer alan, 1986 yılında reaktörlerde yaşanan patlama esnasında ise Sovyetler Birliği sonları içerisinde yer alan güç santralidir. Düşük güç ile azamî güç elde edilebilmesinin amaçlanması münasebetiyle meydana gelen Çernobil nükleer santrali patlaması, tüm dünya tarafından facia olarak nitelendirilmişti. Yayılan radyasyon hasebiyle etraftaki pek çok merkez boşaltılmış, radyasyonun tesiri bulutlar aracılığıyla pek çok ülkeye de taşınmıştı. Pekala, Çernobil nedir ve nerede yer alıyor? İşte, Çernobil nükleer santrali faciası hakkında bilinmesi gereken tüm detaylar
ÇERNOBİL NEREDE?
Çernobil faciasının tesirleri, radyoaktif sızıntının yayılmasıyla birlikte insan üzerinde de görülmüştür. Patlamanın meydana geldiği alan, olayın akabinde karantina altına alınmış ve o tarihten itibaren bölgeye girişler yasaklanmıştır.
26 Nisan 1986’da eski Sovyetler Birliğine bağlı Ukrayna’da bulunan Çernobil nükleer güç santralının 4. ünitesinde meydana gelen kazada, reaktör kalbinin tümü, binanın büyük bir kısmı hasar görmüştür. Bunun sonucu olarak büyük ölçüde radyoaktif malzeme etrafa yayılmıştır.
Çernobil nükleer santralı 4 adet RBMK-1000 tipi reaktör ünitesinden oluşmaktadır. Kazaya uğrayan 4. ünite 3 yıldan beri çalışmaktaydı. 1000 MW e gücünde olan her bir ünitede 500 MW e ‘lik ikişer adet türbin bulunmaktadır. Reaktör grafit yavaşlatıcılı ve kaynayan hafif su soğutmalı tiptendir. Grafit blokları ortasından geçen ve içinde yakıt elemanlarının da bulunduğu 1661 adet dikine zirkonyum basınç tüpleri içinde kaynayan su, buhar ayırıcılarından geçtikten sonra kuru buhar olarak direkt türbinlere yollanmaktadır.
KAZANIN OLUŞUMU
Santralın 4. ünitesi rutin bakıma alınacağı vakit, durdurma süreçleri sırasında güvenlik tarafından değerli olan elektrik kesilmesi ile ilgili özel bir deneyin yapılmak istenmesi nedeniyle kaza olmuştur.
DENEYİN HEDEFİ
Nükleer güvenlik açısından dizayna temel teşkil eden kazalardan biri, soğutucu kaybı kazası ile şebeke cereyanının kesilmesinin birebir anda meydana gelmesidir. Bu türlü bir durumda devreye girecek olan acil durum soğutma sisteminin pompaları olağanda şebeke tarafından beslenir. Şayet şebeke de devreden çıkacak olursa, besleme bağımsız dizel jeneratörleri tarafından yapılır. Şebeke cereyanının kesilmesi ile dizellerin devreye girip pompaları beslemesi ortasında 25 saniyelik bir gecikme vardır. Şunu da belirtmek gerekir ki, bu türlü bir kaza sonucu reaktör çabucak durdurulur ve türbin jeneratörlerinin dönüşü volan ataletiyle yavaşlamaya başlar. Deneyin hedefi, jeneratör volanlarının dönü gücünün acil durum soğutma pompalarını, dizel jeneratörleri devreye girene kadar istenen voltajda 25 saniye mühletle besleyip beslemeyeceğini test etmekti.
DENEYİN ADIMLARI
Reaktör gücünün 700-1000 MW th bedeline düşürülmesi,
Tüm buhar üretiminin iki türbinden birine yönlendirilmesi,
Türbinlerden birinin devreden çıkarılması,
Türbin-jeneratör sisteminin dönü gücünü aktarmak için soğutucu pompalarının yük olarak kullanılması,
Voltaj düşüşünün gözlenmesi.
PATLAMA NASIL YAŞANDI?
25 Nisan 01:00 reaktörün gücü düşürülmeye başlandı. 13:00’de reaktör gücü % 50’ye düşürüldü. Test gereği türbinlerden biri devre dışı bırakıldı, tüm buhar başka türbine sevk edildi. Acil soğutma sistemi devreden çıkarıldı . Güç muhtaçlığı gereği reaktör bu durumda 9 saat çalıştırıldı. 23:10’da güç düşürülmesine devam edildi. 700 MW th ‘a inilmeye başlandı.
26 Nisan 00:28 düşük güç kıymetinde lokal otomatik güç denetimi sıkıntı olduğundan küresel otomatik güç moduna geçildi, fakat güç durdurma ayarı 700 MW th ‘a ayarlanmadığından güç düzeyi 30 MW th ‘a düştü. Kalpteki buhar üretimi azaldı ve Ksenon konsantrasyonu yükseldi. 01:00’de işletme talimatlarının müsaade ettiğinden daha fazla sayıda denetim çubuğu üst çekildi. Fazla reaktivite çok azaldığından reaktör fakat 200 MW th gücünde kararlı hale getirilebildi. RBMK reaktörlerinin bu güç düzeyinde çalışmaları güvenlik istikametinden sakıncalı olmasına karşın deneyin yapılmasına karar verildi. 01:03’te yedekte bekleyen 2 devridaim pompası devreye sokuldu. Fazlalaşan akış ölçüsü, buhar üretiminde azalmaya, buhar ayırıcılarındaki su düzeyinin düşmesine ve sistem basıncının azalmasına neden oldu. Buhar ölçüsünün azalmasının oluşturduğu negatif reaktiviteyi karşılamak için denetim çubukları daha da üste çekildi. 01:19’da buhar ayırıcılarındaki su düzeyini yükseltmek için besleme suyu akış ölçüsü olağan pahanın üç misline çıkarıldı. 01:20’de soğutma kanalları içinde sıfıra yaklaşan buhar ölçüsü soğutucu sıcaklığını tüm kanal boyunca doyum sıcaklığına yaklaştırdı. 01:19:58’de sistem basıncını olağana döndürmek için buhar baypas vanaları kapatıldı.
01:22:10’da buhar ayırıcılarındaki su düzeyinin olağan kıymetine geldiğine karar verilip besleme suyu akışı ani olarak azaltılarak ısıl istikrar pahasının 2/3’üne indirildi. Esasen doyma sıcaklığına yakın olan soğutucu sıcaklığı yükseldi ve kanallarda kaynama başladı.
01:22:10’da apansız başlayan buhar üretiminin oluşturduğu olumlu reaktiviteye karşı güç düzeyini sabit tutabilmek için denetim çubukları aşağıya çekildi. 01:22:45 buhar üretiminin yükselmesi durduruldu, sistem basıncı istenen bedele getirildi. Nötron akısının kalbin üst kısımlarında birikme yaptığı, reaktörü acil olarak durdurmak için güvenlik kriterlerinin öngördüğünden daha az bir negatif reaktivitenin kaldığı tespit edildi. Bu durumda reaktörün çabucak durdurulması gerekirdi, lakin deneye devam kararı alındı. 01:23:04’te deney için ayrılan 8 no’lu türbine giden buhar vanası kapatıldı. Zati reaktörü otomatik durduran güvenlik sistemi de kapatıldığından sistem basıncı yükseldi, kalp içinden geçen soğutucu ölçüsü azalmaya başladı, bu da kaynamanın kanal girişinden itibaren başlamasına yol açtı. Bunun yanı sıra reaktör çalışma gücü ve termohidrolik bakımdan kararsız bir bölgedeydi. 01:23:21’de gücün yavaş olarak yükseldiği tespit edildi. 01:23:40’ta kumanda tablosunda acil durdurma sinyali yandı. Operatör reaktörü durdurma düğmesine bastı ve denetim çubukları aşağıya hakikat hareket etmeye başladı. 01:23:44’te güç düzeyi 4 saniye içinde nominal pahanın 100 katına ulaştı. Denetim çubuklarının düşme suratının yavaş olması güç yükselmesini önleyemedi.
Gücün denetimsiz olarak yükselişi sonucu yakıtlar çok ısındı, yakıt zarfı eridi, sıcak modüller suyla temas ederek buhar patlamasına neden oldu. Patlamanın meydana getirdiği şok 1000 ton’luk reaktör kapağını kaldırdı, denetim çubukları kalpten dışarı fırladı, kalp içindeki yakıtın yaklaşık % 30’u eriyip parçalandı. Birinci patlamanın akabinde birkaç saniye sonra ikinci bir patlama oldu. Bunun sebebi tam olarak anlaşılamamakla birlikte, grafit-buhar etkileşmesi üzere bir ekip kimyasal tepkiler sonucu olabileceği görüşü öne çıkmaktadır.
ÇERNOBİL NEREDE?
Çernobil nükleer santrali, kendisiyle birebir isme sahip olan kasabaya yakın bir pozisyonda bulunmaktadır. Kasabanın pozisyonunu aşağıdan görebilirsiniz.
