78 yıldır bitmeyen bir kriz: Hindistan ve Pakistan, Keşmir nedeniyle bir kez daha savaşın kıyısında | Keşmir’in çatışmalarla dolu tarihi…

Hindistan’ın denetimindeki Cammu Keşmir’in Pahalgam bölgesinde silahlı bireylerin 22 Nisan’da turistlere ateş açması sonucu 26 kişi hayatını kaybetmiş, çok sayıda kişi yaralanmıştı. Hindistan idaresi, taarruzla ilgili olarak isim vermeden Pakistan’ı suçlamıştı. Pakistan ise suçlamaları kesin bir lisanla reddederek yapılacak memleketler arası bir soruşturmayla iş birliğine hazır olduklarını bildirmişti.

Tarafların karşılıklı atılımları gerginliği artırırken Hindistan’ın bugün erken saatlerde Pakistan’daki “hedeflere” düzenlediği ve çok sayıda can kaybına yol açan füze atakları, uzun vakittir çatışma halinde olan nükleer silah sahibi iki ülkeyi bir kere daha savaşın eşiğine getirdi.

Ancak Hindistan ve Pakistan ortasındaki Keşmir bahisli gerginlik yeni bir olay değil. İki ülkenin bağımsızlığını elde ettiği 1947 yılından bu yana süren kriz, vakit zaman alevleniyor vakit zaman ise yerini olağanlaşma adımlarına bırakıyor.  Gelin Keşmir’in geçmişine ve burada yaşananların tarihine biraz daha yakından bakalım…

1947: TASA VERİCİ BİR BAŞLANGIÇ

Keşmir bölgesi üzerindeki çekişme, Hindistan ile Pakistan’ın ayrıldığı günden bu yana devam ediyor.

1947 yılında Britanya, eski kolonisi olan Hindistan’ı iki ülkeye ayırdı: Müslüman çoğunluğun olduğu ülke Pakistan asını alırken, Hindu çoğunluğun olduğu ülke Hindistan ismiyle kaldı. Fakat iki ülkenin ortasında kalan ve Himalaya Dağları’nda bir vadi olan Keşmir’in durumu karara bağlanmadı.

Birkaç ay içinde hem Hindistan hem de Pakistan Keşmir üzerinde hak argüman edince askeri çatışmalar başladı. Keşmir’in Hindu hükümdarı Mihrace Hari Singh başta egemenlik hakkından feragat etmeyi reddetse de ilerleyen periyotta Pakistanlı milislerin Keşmir’de konuşlanmasının akabinde güvenlik garantisi karşılığında Hindistan’ın bir bölgesi olmayı kabul etti.

Ne var ki Singh’in Hindistan’la birleşme kararına Müslüman Keşmir halkı karşı çıktı. Artan protestolar nedeniyle denetimi kaybeden Singh, isyanı bastırmak için Hindistan’dan yardım istedi. Talebe olumlu karşılık veren Yeni Delhi idaresi isyanı bastırmak için askerleriyle bölgeyi işgal etti.

Pakistan ve Hindistan ortasındaki Keşmir bahisli birinci savaş, 22 Ekim 1947’de başladı.

Hari Singh 1961 yılında Hindistan’ın Bombay (bugünkü Mumbai) kentinde öldü. Singh’in vefatının akabinde The New York Times’ta yayımlanan haberde, mihracenin Keşmir’i Hindistan’a bırakma kararının “Hindistan ile Pakistan ortasındaki süregelen şiddetli itilafa” katkıda bulunduğu belirtiliyordu.

1949: ZAYIF BİR ATEŞKES

Birleşmiş Milletler bir ateşkes sağlanması için arabuluculuk teşebbüslerine başladı ve 21 Nisan 1948’de bölgedeki halkın özgürce hangi ülkeye katılmak istediğine dair bir plebisit yapılması davetinde bulundu.

Bu gayretlerin sonucunda Hindistan ile Pakistan ortasındaki birinci Keşmir bahisli savaş 1 Ocak 1949’da sona erdi.

Ateşkes şartları kapsamında Keşmir’i iki bölgeye ayrıldı. Toprakların yaklaşık üçte ikisi Hindistan’ın (Gilgit Baltistan) kalanı da Pakistan’ın yönetimine (Azad yani Bağımsız Keşmir) verildi. Bölgeyi ikiye ayıran bu çizginin süreksiz olduğu, daha kalıcı bir siyasi tahlil hedeflendiği de ateşkesin unsurlarında vurgulandı.

Eylül 1965’te Keşmir’de ilerleyen Hindistan askerleri

1965: TEKRAR SAVAŞ BAŞLADI

Takvimler 1965 yılının yaz aylarını gösterirken Hindistan ve Pakistan ortasındaki tansiyon çoktan yükselmişti. Birkaç ay evvel Keşmir’in güneyinde, iki ülkenin sonunu oluşturan bölgede askeri çatışmalar yaşamıştı.

Ağustos ayında Pakistan’ın bilinmeyen bir operasyonla ateşkesle belirlenen sonu geçmesinin akabinde kısa müddet içinde çatışmalar topyekûn savaşa dönüştü. Bu savaş yalnızca 3 hafta sürmesine karşın çok kan döküldü.

Ocak 1966’da Hindistan ve Pakistan, gelecekte yaşanacak uyuşmazlıkları barışçıl yollardan çözmeyi taahhüt eden bir mutabakata imza koydu.  Ancak ne yazık ki barış uzun ömürlü olmadı.

Bangladeş ve Hindistan ile Pakistan ortasında 1971’de yaşanan savaşı sonlandıran imza bu türlü atıldı

1972: KEŞMİR RESMİ OLARAK BÖLÜNDÜ

Yeni Delhi idaresinin Bangladeş topraklarını oluşturan Doğu Pakistan’da ortaya çıkan bağımsızlık hareketlerini desteklemesi nedeniyle üçüncü kere savaş çıktı. Pakistan, Hindistan’a hava hücumlarıyla karşılık verdi.

1971’deki bu bölgesel savaşın akabinde Doğu Pakistan bugünkü ismiyle Bangladeş olarak ayrıldı ve burada bağımsız bir devlet kuruldu. Pakistan ve Hindistan tahlilsiz kalmış Keşmir meselesini bir sefer daha masaya yatırdı. Görüşmeler 2 Temmuz 1972’de imzalanan Şimla Mutabakatı’yla sonuçlandı. Mutabakata Hindistan ismine Indira Ghandi Pakistan ismine ise Ali Bhutto imza attı.

İki ülke Keşmir’deki ateşkes sınırına ait açmazın nihayete erdirildiğini duyurdu fakat fiili şartlarda çok fazla değişiklik olmadı. 1949’da belirlenen ateşkes sınırı resmen “sınır denetim hattı” olarak kabul edildi. İki ülke de 20 yılı aşkın vakittir yönetimi altında bulunan Keşmir bölgelerini yönetmeyi sürdürdü.

Taraflar ortasındaki muahede Keşmir’in statükosunda çok büyük bir değişiklik yaratmasa da Hindistan ile Pakistan ortasındaki inişli çıkışlı bağlantıyı düzeltme tarafında bir ilham kaynağı oldu.

O periyotta Yeni Delhi’de misyon yapan The New York Times muhabiri, haberinde iki ülkeyle ilgili şu yorumu yapıyordu: “Buradaki resmi kaynaklar ‘iyi niyet ve karşılıklı anlayış atmosferinde’ varılan muahededen tatmin olduklarını belirtti.”

1987: KİTLESEL HALK AYAKLANMALARI DÖNEMİ

1987 yılında yapılan lokal seçimlerdeki şaibe savlarının körüklediği siyasi çalkantı devri, Keşmir’in mahallî halkı içinde militan kümelerin oluşumuyla sonuçlandı. Hindistan ilerleyen devirde bu oluşumların Pakistan’ın da takviyesini aldığını sav etti ve bölgeye ek güvenlik gücü konuşlandırdı.

Keşmir eyalet polisinin kaynaklarına nazaran, sonraki on yılda bölgede on binlerce bombalı atak, silahlı çatışma, kaçırma olayı, siyasi suikast ve roket saldırısı yaşandı.

Bu noktada iki ülke de cephaneliğine nükleer silahlar eklemeye çoktan başlamıştı. 1999’da Kargil bölgesindeki hudut ihlalleri nedeniyle yaşanan ve 7 hafta süren Kargil Savaşı dünyaya nükleer savaşın eşiğine getirdi.

Şiddet olayları 2000’lerin ortalarında olağanlaşmaya başlasa da Pakistan ile Hindistan ortasındaki zati hassas olan bağlantı bu süreçte daha da erozyona uğradı.

Solda Şerif, sağda Vajpayee

1999: BARIŞ GÖRÜŞMELERİ SONUÇ GETİRMEDİ

2000 yılına geri sayım devam ederken, Hindistan ve Pakistan yeni binyıla kalıcı bir barış içinde girmeye kararlı bir görünüm çiziyordu.

Şubat 1999’da Pakistan Başbakanı Navaz Şerif, Hindistanlı mevkidaşı Atal Behari Vajpayee’yi âlâ niyet göstergesi olarak ülkeye davet etti. Vajpayee, 10 yılın akabinde Pakistan’ı ziyaret eden birinci Hindistan Başbakanı olurken, iki başkan yan yana oturup gülümseyen yüzleriyle kameralara poz verdi.

Başbakanlar bölgeye barışı getirmeye ve münasebetleri olağanlaştırmaya kararlı olduklarını karşılıklı olan taahhüt eden dokümanlara imza koydu.

Pakistan Başbakanı Şerif, düzenlenen ortak basın toplantısında, “Halkımıza barış getirmeliyiz. Halkımıza refah getirmeliyiz. Bunu kendimize ve gelecek jenerasyonlara borçluyuz” diye konuştu.

Ancak bu sıcak hava fazla uzun sürmedi. Üç ay sonra iki ülke tekrar savaşıyordu ve Keşmir bir defa daha uyuşmazlık noktasına dönüşmüştü.

Çatışmaların kaynağı bu sefer, Keşmir’in Pakistan yönetimindeki kısmından Hindistan yönetimindeki kısmına hakikat sızan casuslardı. Hindistan casusların Pakistan askeri olduğunu tez etti. (Bu görüş Batılı analistler tarafından da desteklendi.) Fakat Pakistan, olayda askerlerinin rolü olduğu tezini reddederken, operasyonun arkasında bağımsız özgürlük savaşçılarının olduğunu vurguladı.

Pakistan Başbakanı Şerif, casusların Pakistan askeri olmadığını ve kendileri tarafından denetim edilmediği istikametinde ısrarcı olsa da savaş fakat Şerif’in casuslara geri çekilmeleri istikametinde davette bulunmasının akabinde çekildi. Birkaç ay sonra Pakistan’da yaşanan askeri darbeyle Şerif koltuğunu kaybetti. Darbeyi yapan kişi olan General Pervez Müşerref’in savaşa yol açan operasyonu yönetim eden kişi olduğu da sonradan açığa çıktı.

Keşmir’de 2010’larda da 1980’leri hatırlatan yaşanan halk ayaklanmaları yaşandı

2019: HİNDİSTAN KONTROLÜN DOZUNU ARTIRDI

1999’daki savaşın akabinde Keşmir, dünyanın en askerileşmiş bölgelerinden biri haline geldi. Neredeyse aralıksız devam eden olaylar nedeniyle, Hindistan ve Pakistan sık sık savaşın eşiğine geldi.

Tansiyon son olarak 2019 yılında tepe yaptı. 14 Şubat’ta Keşmir’de düzenlenen bir bombalı taarruzda, çoğunluğu güvenlik kuvvetlerinden olmak üzere 44 kişi öldü. Yeni Delhi idaresi, hücumla ilgili Pakistan’ı suçladı. Saldırıyı kınayan Pakistan ise suçlamayı reddetti.

Misilleme olarak Hindistan savaş uçakları 26 Şubat’ta “Keşmir Denetim Sınırı’nın Pakistan tarafında bulunan terör örgütü hedeflerine” yönelik hava akınları düzenlendi. 27 Şubat’ta da Pakistan, hava alanını ihlal ettiği gerekçesiyle Hindistan’a ilişkin 2 savaş uçağını düşürdüğünü bildirdi.

Pakistanlı yetkililer, düşen uçağın Hint pilotu Abhinandan Varthaman’ı linç edilmekten kurtarıp düzgün niyet göstergesi olarak Hint yetkililere teslim etti. Gelişmeler üzerine Pakistan tüm hava alanını kapatırken, Hindistan kimi havaalanlarında uçuşları durdurdu. Lakin nihayetinde çatışmalar büyük bir savaşa dönüşmeden sönümlendi.

Aynı yıl Hindistan, Keşmir konusunda kıymetli bir atılım yaparak bölgenin özerk statüsünü sonlandırdı.

Başbakan Modi

Yukarıda bahsettiğimiz üzere, Mihrace Singh’in bölgenin Hindistan’a katılmasına karar verdiği 1961 yılından itibaren Keşmir’e aşikâr özerklikler tanınmıştı. Bu özerklikler Hindistan’ın anayasasıyla da teminat altına alınmıştı. Lakin Hindistan Başbakanı Narendra Modi, 5 Ağustos 2019’da aldığı bir kararla, anayasanın 370’inci unsurunu iptal ederek Keşmir’in bu ayrıcalıklı statüsüne son verdi.

Eyalet, 31 Ekim 2019’da resmi olarak merkeze bağlı Cammu Keşmir ve Ladakh “Birlik Toprağı” statüsünde iki bölgeye ayrıldı.

Bu kararın akabinde Hindistan bölgedeki kontrolünü ziyadesiyle sıkılaştırdı. Binlerce Hindistan askeri Keşmir’de konuşlandırıldı. İnternet ve telefon sınırlarının kesilmesiyle bölgenin dış dünyayla olan ilişkisi sonlandırıldı. Modi hükümeti, Keşmir’i direkt başşehir Yeni Delhi’den yönetim etmeye başladı. Bu süreçte ortalarında yıllardır ayrılıkçı militanlara kaşı Hindistan’ı desteklemiş olan siyasi başkanlar dahil binlerce Keşmirli cezaevine gönderildi.

Modi hükümetinin bu göz açtırmayan yaklaşımı, milletlerarası kamuoyunda şaşkınlığa yol açtı. Lakin Hindistan’ın bakış açısıyla elde edilen sonuçlar alınan kararların doğruluğunu gösteriyordu. Bölgede yeni bir barış periyodu başlamış, terör atakları azalmış ve turizm faaliyetleri artmış üzere görünüyordu. Lakin bunun kalıcı bir durum olmadığı da yakın vakitte ortaya çıktı.

2025: PAHALGAM’DA TERÖR SALDIRISI

22 Nisan günü düzenlenen terör atağında, çoğunluğu Hindistan’ın farklı bölgelerinden gelmiş turistlerden oluşan 26 kişi hayatını kaybetti. Uzun yıllardır Hindistanlı sivillerin öldüğü bu türlü bir olay yaşanmıyordu.

Saldırının çabucak akabinde Hindistanlı yetkililer okları Pakistan’a çevirdi. Başbakan Modi, faillerin ve onlara inançlı sığınak sağlayanların çok ağır cezalandırılacağını söyledi. Modi direkt isim vermese de bu kelamlar, Pakistan’ı işaret ettiği biçiminde yorumlandı.

Pakistan suçlamaları derhal reddedip “terör saldırısına ait rastgele bir uluslararası soruşturmayla iş birliği yapmaya hazır” olduğunu bildirdi lakin bu açıklamalar Hindistan’ı yatıştırmak için kâfi olmadı.

Sonuç olarak bu sabah Hindistan’ın düzenlediği akınlarda Pakistan’da ve Keşmir’in Pakistan denetimindeki kısımlarında çok sayıda nokta füzelerle vuruldu. Hindistan operasyonun temelinde nisan ayındaki hücumda “Pakistan’da konuşlanmış teröristlerin açık dahli olduğuna işaret eden deliller” bulunduğunu vurguladı. Açıklamada ayrıyeten füze akınlarının “ölçülü, sorumlu ve tansiyonu yükseltmeyecek biçimde tasarlandığı” tabiri de yer aldı.