Dünya genelinde düzmece para üretimi ve dağıtımında kayda paha bir artış gözlemleniyor. Bilhassa geçersiz dolarlar, memleketler arası finans sistemine yönelik önemli tehditler oluştururken ekonomik istikrarı sarsıyor.

Bu durum hem bireyler hem de işletmeler için önemli mali kayıplara yol açarken, güvenlik güçlerini sahtecilik kabahatleriyle uğraşta daha faal adımlar atmaya yöneltiyor. Mersin’de yaşanan son bir olay ise bu problemle çabadaki kararlılığı bir defa daha gözler önüne serdi.

Mersin polisi, matbaa kurarak geçersiz dolar basan bir kalpazan şebekesini çökertti. Operasyonda toplamda 7 milyon 99 bin 200 geçersiz dolar ele geçirilirken, üç kuşkulu tutuklandı. Yapılan aramada ise 4 milyon 800 bin bölüme ve renklendirmeye hazır A4 kâğıdı, para basma makineleri ve öbür gereçler ele geçirildi. Toplamda da 2 milyon 299 bin 200 geçersiz doların piyasaya sürülmeye hazır olduğu öğrenildi.

Fotoğraf: AA

‘GERÇEK PARALARA ÇOK YAKIN BANKNOTLAR ÜRETİYORLAR’

Son iki yılda dünya genelinde düzmece banknotlarla ilgili önemli bir sorun yaşandığını söyleyen Altın ve Para Piyasaları Uzmanı İslam Memiş, “Özellikle global enflasyonun tesiriyle beşerler nakit kullanmaya daha fazla yöneldi. Bu durum kalpazanların iştahını uygunca kabarttı” dedi.“Modern teknolojinin gelişmesiyle birlikte dijital dünyanın nimetlerinden faydalanan kalpazanlar, artık eski prosedürlerle hudutlu kalmayıp, neredeyse birebir taklit ya da gerçek paralara çok yakın banknotlar üretiyorlar” diyen Memiş, “Bu durum, uydurma ile gerçeği ayırt edemeyecek bir hale gelmemize yol açıyor. Hem kâğıt kalitesi hem de mürekkep kullanımı noktasında kaydettikleri ilerlemelerle, ne yazık ki büyük bir muvaffakiyet elde ediyorlar” tabirlerini kullandı.

‘GEÇEN YILKİ  50-100 DOLAR PANİĞİNİN TESİRİ HÂLÂ DEVAM EDİYOR’

Geçen yıl, 50 ve 100 dolar banknotlarıyla ilgili yaşanan büyük paniğe de vurgu yapan İslam Memiş, “Geçtiğimiz kasım ayında ülke genelinde, uydurma döviz krizine dair değerli bir süreç kelam konusu olmuştu ve tesirleri hâlâ devam ediyor. Kamu bankaları eski ve yeni basım 50-100 doları kabul etmeye devam ederken, kimi özel bankalar hâlâ bu paraları kabul etmiyor. Döviz ofisleri ise eski ve yeni basım 50-100 doları aşikâr bir komite karşılığında alıyor, bu da beğenilen değil” biçiminde konuştu.

BAYRAM ÖNCESİ PERİYOTLARDA UYDURMA BANKNOT HADİSELERİ ARTIYOR

“Vatandaşlarımızın uydurma banknotlara karşı daha dikkatli olmaları gerekiyor” diyen İslam Memiş, “Geçen yıl yaşanan ağır uydurma banknot hadiselerinden sonra büyük bir artış olmasa da hâlâ piyasada düzmece dolarlarla karşılaşıyoruz. Bilhassa yaz aylarının başı ve bayram öncesi devirde uydurma banknotların sayısında bariz bir artış yaşanıyor. Önümüzde Ramazan Bayramı var ve bu periyotta çarşıda, pazarda geçersiz banknotların deveranı daha ağır hale gelebilir. Bu durum, dolar bazlı geçersiz paralarda görülebileceği üzere TL bazlı geçersiz paralarda da görülecektir. Bu nedenle, çok daha dikkatli olmak gerekiyor” ihtarında bulundu.

SAHTE DOLAR NASIL ANLAŞILIR?

İslam Memiş, “Geçen yılki durum bize şu gerçeği gösteriyor: Döviz ofisleri ve bankalarda çalışanlar bile gözleriyle ayırt edemeyecek kadar gerçekçi geçersiz paralara karşı savunmasızken, piyasada vatandaşların bu geçersiz paralara karşı dikkatli olabilmesi çok daha zor” dedi. Memiş, şu bilgilerin altını çizdi:

— Kalpazanlar, geçersiz parayı ekseriyetle bankaların ve döviz ofislerinin kapalı olduğu saatlerde, yani saat 17’den sonra tüccarlara yahut gözüne kestirdikleri vatandaşlara vererek eritiyorlar. Düzmece parayı çoklukla direkt olarak bozdurulmuyorlar, bunun yerine alışveriş yaparak, düzmece dövizi bozduruyorlar. Bu nedenle, esnaflarımızın bilhassa saat 17’den sonra dikkatli olmaları gerekir.

— Öbür yandan, sokaklarda, çarşı pazarda, hastane kapılarında yahut parklarda yaşlıların dikkat etmesi çok değerli. Zira duygusal suiistimaller de epey yaygın. Örneğin, bir kişi hastane bahçesinde beklerken ya da bir yakınına ziyarete gitmişken, panikle kalpazan geliyor “Yukarıda hastam var, yanımda Türk parası yok, dövizim var, bunu bozabilir misiniz? Yardımcı olabilir misiniz?” formunda bir öykü anlatıyor. Uygun niyetli vatandaşlar yardım ediyor ancak sonunda döviz ofisine gidip dolandırıldıklarını fark ediyorlar. Bu cins olaylar epey yaygın olup, bilhassa dikkat edilmesi gereken bir durum…

İnsanların uydurma doları gözle yahut dokunarak ayırt etmesi sıkıntı olsa da birden fazla uzmanın dikkat çektiği birtakım değerli noktalar bulunuyor:

İlk olarak, banknotu ışığa tuttuğunuzda, üzerinde güvenlik şeridi ve su yolu (filigran) bulunması gerekiyor. Güvenlik şeridi, banknotun içinde dikey bir formda yer alıyor ve ışığa tutulduğunda görünür hale geliyor.

Gerçek dolar, özel bir pamuk ve keten karışımından yapılmış olup, sıradan kağıtlardan farklı bir dokuyla kendini aşikâr ediyor. Bu nedenle gerçek doların dokusu hafif pürüzlü ve kaygan ya da pürüzsüz olmamalı. Bir öbür değerli özellik ise kabartma baskılar. Gerçek doların üzerinde lider portresi ve büyük paha sayıları üzere kimi baskılar kabartmalı olmalı. Bu baskılara dokunduğunuzda hafif bir kabarıklık hissedilmeli. Son olarak ise banknot üzerindeki seri numaralarının rengi ve yazı tipi baskıyla uyumlu olmalı.

SAHTE TÜRK LİRASI NASIL ANLAŞILIR?

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın resmî internet sitesinde yer alan bilgilere göre bir banknotun geçersiz olup olmadığını anlamak için, kâğıt paraların taşıdığı özellikleri bilmek ve buna nazaran karşılaştırma yapmak gerekiyor. Bu bağlamda 13 unsura dikkat çekiliyor:

1- Banknot kâğıdı: Orjinal banknot kâğıdı, yüzde 100 pamuk elyafından üretilmiş olup, Ultraviyole (UV) ışık altında parlamıyor. Kâğıt renkleri, her kupürün hâkim renginin çok açık bir tonu. Ayrıyeten kullanılan kâğıtlar, kirlenmeye karşı hayli güçlü. Piyasada bulunabilen uydurma banknot kâğıdı ise ekseriyetle üzeri özel kaplanmış olmasına karşın, UV ışık altında parlama özelliği gösteriyor.

2- Filigran: Özgün banknotların ön yahut art yüzü ışığa tutulup bakıldığında, baskısız beyaz alanda Atatürk portresi ve kupür kıymetini gösteren sayıdan oluşan filigran görülüyor. Birtakım uydurma paralarda  filigran hiç bulunmuyor kimilerinde ise kâğıdın içinden yahut dışından baskı yolu ile taklit ediliyor.

3- Kılcal lifler (Güvenlik Elyafları): Özgün banknot kâğıdı içine, Merkez Bankası tarafından üretim basamağında yerleştirilmiş, çıplak gözle görülemeyen; lakin UV ışık altında mavi ve kırmızı parlama veren kılcal lifler bulunuyor. Düzmece banknotlarda ise bu lifler, baskı yolu yahut fosforlu kalem ile taklit edilmeye çalışılıyor.

4- Emniyet şeridi: Orjinal banknotlarda, ışığa tutulduğu vakit düz bir sınır formunda ve üzerinde kupür kıymetini gösteren sayı ve TL harflerinin yer aldığı emniyet şeridi bulunuyor. Kâğıda gömülü olan bu şeritler, UV ışık altında kupür bedeline nazaran mavi, kırmızı ve sarı olarak üç farklı renkte parlama gösteriyor. Uydurma paralarda, bu emniyet şeridi baskı yolu ile taklit edilmeye çalışılıyor.

5- Holografik şerit folyo: Özgün banknotların sağ ön yüzünde, farklı açılardan bakıldığı vakit renkli ve parlak yansımalar veren holografik şerit folyo bulunuyor. Uydurma kâğıt paralardaki folyolarda, gümüş renkli ve yanardöner yaldız kullanıldığı görülüyor.

6- Renk değiştiren şerit baskı: Banknotların art yüzünde, kupür bedelini gösteren sayı ve TL harflerinden oluşan şerit baskı yer alıyor. Yarı şeffaf sarı renkli yansıma veren bu baskılar, renk değiştirme özelliğine de sahip. Uydurma banknotlardaki baskıların, yepyeniye misal formda taklit edilmeye çalışıldığı görülüyor.

7- Kabartma baskı: Gerçek banknotların ön yüzünde birtakım yazı ve sayı kümeleri ile motiflerde uygulanan, parmakla dokunulduğunda kabartma tesiri hissedilen, özel bir baskı tekniği kullanılıyor. Düzmece banknotlarda ise bu kabartma baskı uygulanmadığı üzere, kimilerinde yükseklik hissi veren usullerin uygulandığı görülüyor. 

8- Kapalı imaj: Orjinal banknotların ön yüzünde, Atatürk portresi ceketinin sağ tarafında bulunan yedi köşeli ve motifli rozet içinde zımnî bir imaj yer alıyor. Enine ve uzunluğuna yatay çizgilerle oluşturulan bu imaja; göz hizasında yatay bir halde bakıldığında, kupür kıymeti sayısı okunabiliyor. Geçersiz paralarda bu zımnî imaj efekti, gerçek versiyonu üzere verilemiyor.

9- Mikro yazı: Yepyeni banknotların ön yüzündeki ay-yıldız motifinin içinde, kupür bedelini sayı ve TL harfleri ile gösteren, kabartma baskı tekniğinin uygulandığı mikro yazılar bulunuyor. Büyüteçle okunabilen bu yazılar, Merkez Bankasının bastığı gerçek paraların bir öteki göstergesi… Düzmece banknotlarda ise bu mikro yazı alanları, büyüteç ile bakıldığı vakit deforme olduğu için okunamıyor. Lakin birtakım uydurma versiyonlarda, uygulanan baskı tekniği nedeniyle mikro yazıların okunabilirliği artmış durumda…

10- Bütünleşik manzara: Yepyeni banknotların ön ve art yüzünde yer alan ve kupür pahasını gösteren sayılar, ışığa tutulduğu vakit birbirini tamamlıyor. Oluşan bu bütünleşik manzara, uydurma banknotlarda ekseriyetle bozuk ve sistemsiz olarak görülüyor. 

11- Floresan (UV) tesirli mürekkep: Özgün banknotların ön yüzündeki Atatürk portresi üzerinde, floresan tesirli mürekkep ile basılmış, sayı ve TL harfler bulunuyor. Bu özellikte bir mürekkep kullanılarak basılan kupür bedelleri, UV ışığı altında parlama özelliğine sahip. Kimi uydurma banknotlarda, sayı ve TL harflerinin özgüne emsal halde parlamasını sağlayacak formüllerin uygulanmaya çalışıldığı görülüyor.

12- Seri ve sıra numaraları: Yepyeni banknotların art yüzünde, siyah ve kırmızı mürekkep ile basılmış iki adet seri ve sıra numarası bulunuyor. UV ışığı altında bu numaraların; siyah mürekkep ile basılanı yeşil, kırmızı mürekkep ile basılanı kırmızı parlama veriyor. Gerçek banknotlarda siyah mürekkep ile basılan seri ve sıra numarası, uydurma versiyonlarda UV ışık altında yeşil olarak parlamaz. Ancak kimi düzmece paralarda, kırmızı mürekkep ile basılanlar, UV ışık altında kırmızı parlama verecek biçimde taklit edilebiliyor.

13- Boyut farkı: Kupür bedellerine nazaran farklı boyutlara sahip olan yepyeni banknotlar, uzun kenarında 6 mm, kısa kenarında ise ikili küme biçiminde 4 mm fark oluşturularak basılıyor. Geçersiz banknotların özgün banknotlarla birebir ebatlarda taklit edilmelerine karşın, kimilerinin en ve uzunluklarında birkaç mm’lik küçük farklılıklar gözlemlenebiliyor.

Fotoğraflar: iStock