6,2’lik depremin ardından uzmanlar bölündü, İstanbullu gerildi

Marmara Denizi’nde 23 Nisan’da meydana gelen 6,2’lik sarsıntı bizi sarsıntı gerçeğiyle bir defa daha yüzleştirdi. Elbette hepimiz biliyoruz bir zelzele ülkesinde yaşadığımızı lakin muhtemel bir sarsıntıya hazır olmadığımızı da biliyoruz. Endişemiz bundan; oturduğumuz, çalıştığımız, girip çıktığımız binalara güvenmiyoruz. Sarsıntı anından ve sonrasından emin değiliz.

İrili ufaklı sarsıntılar sürerken ne yapacağımızı şaşırdık. Binalara girmekten korktuğumuz için parklara, bahçelere sığındık, imkânı olanlar kenti terk etti. Herkes tekrar bir sarsıntı çantası hazırlama telaşına düştü, telefonlarına erken ihtar uygulamaları indirdi. Ruhsal olarak da ağır bir süreçti yaşadığımız; sarsıntı anında geçirdiği şok nedeniyle saatlerce ağlayanlar, duyduğu her alarm sesiyle kendini sokaklara atanlar, sarsıntıdan çok alarm sesinden korkar hale gelenler ya da sarsıntı gerçeğini büsbütün inkâr etmeye başlayanlar oldu. Bir endişe ikliminde çaresizce günler ve geceler geçirdik.

Bir yandan da gözümüz, kulağımız sarsıntı uzmanlarındaydı. Lakin pek umduğumuzu bulamadık. Hatta yapılan kimi açıklamalardan sonra başımız daha da karıştı. Kimi uzman büyük zelzelesi atlattığımızı kimi de felakete daha da yaklaştığımızı söyledi. Kimi uzmanlar bu alanda eğitim gören bir üniversite öğrencisiymişiz üzere çok ayrıntılı bir anlatıma girişti, kimileri da yetkililere, yanlışsız soruyu soramadığını düşündüğü gazetecilere ve vaktiyle coğrafya dersini dinlemediği için izleyicilere kızdı.

Peki, bu girdabın içinden nasıl çıkacağız? Mümkün İstanbul sarsıntısına ait sorularımızı bu sefer ekranlarda pek görmediğimiz biliminsanlarına sorduk. Fikir ayrılıklarının nedenlerini araştırdık.

‘Ya büyük olacak ya da olmayacak deniyor fakat bunun bir ortası var’

Prof. Dr. Şerif Barış-Sismolog, Kocaeli Üniversitesi Jeofizik Mühendisliği

Depremi evvelce belirleme, erken ikaz, yer fiziği, afet eğitimi ve idaresi alanlarında çalışıyor.

◊ Deprem konusunda herkes bir şey söylüyor, kestirimde bulunuyor. Biz kimi dinleyeceğiz?

Genellikle medyada uzmanı diye jeoloji mühendislerine, jeofizik mühendislerine, inşaat mühendislerine ve mimarlara sarsıntısı soruyorlar. Sarsıntı bilimi sismolojidir. Katiyetle sismoloji bu işin merkezinde olmalı. Zelzelesi ölçerek fayın yeraltındaki yapısını elde etmek için yapılan sismik tomografi çalışmasını yürüten şahıslar sismologlardır. Jeoloji mühendisleri, jeoloji uzmanları fayları modelleyerek sarsıntı hakkında yorum yaparlar. Bir fayın uzunluğunu ve kabaca onun oluşturacağı sarsıntısı sismolojiden elde edilmiş yaklaşık formüllerle öngörürler. Fakat fay onların her düşündüğü üzere olmayabilir. Yerin altı değişiktir zira. O yüzden bu tartışmalar oluyor. Benim fikrim bu tartışmaların kendi ortamızda, yerbilimleri topluluğunda sempozyum, paneller ve çalıştaylarda yapılması. Kamuoyunun başı bu kadar karıştırılmamalı.

◊ Farklı görüşler var, her uzman öteki bir şey anlatıyor…

Çünkü beşerler ikiye ayrılıyor: Çok büyük sarsıntı olacak ya da hiç olmayacak. Lakin bunun ikisinin ortası olan durum da var. Benim görüşüm de o. Hiç sarsıntı olmayacak fikrine de büyük bir zelzele olursa felaket olacak, mahvolacağız, yüz binlerce bina yıkılacak görüşüne de katılmıyorum

◊ Ortası da var dediniz, ne demek istediniz?

Hiç zelzele olmama durumu mümkün değil. Kırılmamış bir modül var. Marmara’da Büyükçekmece açıklarında bir zelzelenin hasar oluşturabileceğini, o modülün binlerce yıl içinde vakit zaman büyük sarsıntılar ürettiğini biliyoruz, bu bir. İkincisi, birçok araştırma var yabancıların ve Türk araştırmacıların yaptığı. Adalar Fayı’nın, Büyükçekmece açıklarındaki fayın kırıldığına dair yayınlar ve emareler var. ‘Bu sarsıntı muhtemel büyük bir sarsıntının aletsel büyüklüğünü azaltmıştır ancak onlarca yıl geriye çekmiştir’ üzere bir ifadeyi kullanmak şimdi mümkün değil. Bu sarsıntıdan önce mümkünlük modeli vardı. İstanbul’da 2016’da yapılan memleketler arası bir çalışma yayımlandı. 7’den büyük zelzelenin olma mümkünlüğü yüzde 47’ydi. Bu, her an sarsıntı olacak değil, vaktimiz var demekti. Ancak 6,5 yahut 6,8’in mümkünlüğü çok yüksektir. Büyüklükler arttıkça mümkünlük düşer. Bunları da kesin olarak, fakat ve lakin yeni data geldikçe, sarsıntı epeyce yapılan yeni bilimsel araştırmalarla ve de en nihayetinde de sarsıntı olduğunda görüp öğreneceğiz. Şunu da söyleyeyim; 7,5 sarsıntı beklentisi kesinlikle bu büyüklükte zelzele olacak manasında değildir. Toplum, medya, devlet buna nazaran hazırlığını yapsın diye en makûs senaryo kabul edilmiştir.

◊ Son zelzelenin akabinde çok olumsuz açıklamalar da yapıldı…

Henüz gerilme dağılımı hesabını görmeden televizyonda yorum yapılınca o vakit beşerler gereksiz yere paniğe, dehşete kapıldılar. Kesin olmayan sonuçlarla toplumu huzursuz etmemeliyiz. Bilimsel sonuçlara dayanmayan öngörülerle insanların ruh sıhhatini ve ekonomilerini bozuyoruz. Gerçekleri söylemek, insanları bu mevzuda uyarmak elbette yanlışsız lakin sarsıntının üzerinden şimdi bir gün bile geçmeden, bilimsel bilgi ve sonuçlara bakmadan bu kadar kesin öngörüleri medyada ve toplumun önünde konuşmak topluma yarar değil, ziyan getiriyor.

◊ Peki, kimi biliminsanları neden çıkıp konuşuyor?

Ben bilimadamının topluma karşı bir sorumluluğu olduğunu, münasebetiyle yapılan çalışmaları görmeden, uzmanlıkları olmadan, kendi görüşlerini, öngörülerini bilimsel sonuçlar üzere topluma yansıtmaması gerektiğini söylüyorum. Halkın bize olan inancı de sarsılıyor.

◊ Peki, hakikat bilgiye biz nasıl ulaşacağız?

AFAD’ın bir bilim kurulu var. Birçok bedelli hoca var. Yeniden İs-
tanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB) bir bilim kurulu var. Yalnızca yerbilimciler değil, sarsıntıyla ilgili çalışan psikiyatristten tutun sosyoloğa kadar, mimarlardan tutun kent plancılarına kadar hocalar var. Bunların ortak açıklamalarına bakmak lazım. AFAD, Kandilli Rasathanesi ve üniversitelerin zelzeleden sonra hazırladığı raporlar var. Bunlar her üniversite tarafından sık sık yayımlanıyor.

‘Şehrin yapı stoku ve yeri söylendiği kadar makus değil’

◊ Sağlamlık açısından konutlara, işyerlerine güvenmiyoruz, haksız mıyız?

Peki, ne oldu bu sarsıntıda? O güvenmediğiniz meskenlere ne oldu? Bu zelzele Doğu’da, İç Anadolu’da ya da Güneydoğu Anadolu’da olsaydı onlarca binayı yıkacak güçte bir sarsıntıydı. Neden yıkılmadı İstanbul’da? Zira bizim yapı stokumuz olduğundan makûs gösterildi, zelzeleler olduğundan abartılı gösterildi ve maalesef dehşet kültürüyle herkes buna inandı.

◊ Bu endişe iklimini kim yarattı?

Kimisi diyor ki; “Ben toplumu uyarmak zorundayım.” Korkutarak bu toplumdan tedbir almasını bekleyemezsiniz. Elbette devleti, belediyeleri, bakanlığı uyarmak bizim görevimiz. Lakin olduğundan fazla mevt göstererek bunu yapamayız…

◊ Yani şu ana kadar bize anlatılanlardan daha mı sağlam İstanbul?

Üç senaryo var; İBB tarafından biri Japonlara, ikisi Kandilli Rasathanesi’ne yaptırılmış senaryolar bunlar. Hiçbir senaryoda yüz binlerce binanın göçeceğine dair bir sonuç yok. Sonuçlar İBB’nin internet sitesinde duruyor. İkincisi, 99 zelzelesinde yamyassı göçen bina oranı yüzde 5. 6 Şubat Kahramanmaraş sarsıntılarında 1,7 milyon binadan yalnızca yüzde 2’si göçtü yani yamyassı oldu. Yamyassı olan binaların oranı, 11 ili etkileyen iki büyük sarsıntıda yüzde 2. Üçüncüsü, fay kentin içinden geçmiyor. Marmara Denizi’nden geçiyor. Bu çok büyük bir avantaj. Yer söylendiği kadar makûs değil. Kahramanmaraş, Hatay kadar makus değil. Makus tabanlarda de düzgün bina yaparsanız binalar ayakta kalır. Riskli bina diye kesinlikle yıkılacak manası çıkmaz. Hasar görebilir, orta ya da ağır hasar alabilir lakin kesinlikle çökecek değil. O da bu zelzelede biraz test edildi.

‘Eşya sabitlenmeli’

◊ Bu testten nasıl bir sonuç çıkardık?

Bir sefer mutlaka biz toplum olarak maalesef zelzelelerde nasıl davranacağımızı öğrenmemişiz. Devletin farklı kurumları, AFAD, bakanlık, İBB; 25 yıldır birçok şey yaptı İstanbul için. Birçoklarını medya da toplum da bilmiyor. Fakat büyük kuruluşlar, büyük şirketler ve vatandaşlar maalesef gereğince hazırlık yapmadı. Beklenen hasarların olmayacağını ben söylemiştim zati. Yapı stokunun da abartıldığı kadar çok berbat olmadığını, eski sarsıntılardaki hasar dağılımlarını, yapılan zelzele senaryolarının sonuçlarını bildiğim için bu sarsıntıdan evvel de söylüyordum.

◊ Sadece ferdî tedbirler, eğitimlerle olur mu? Binaların yenilenmesi, dönüşümü de koşul değil mi?

Bunun için de 1980 öncesi riskli yapılardan başlayarak hem yapıların hem de altyapının yenilenmesi lazım. Buna kimsenin bir şey dediği yok. Bu olmazsa olmaz. Ancak beşerler da sarsıntıya dirençli hale gelmeli. Yani afet öncesi konutlarında, işyerlerinde eşyalarını, mobilyalarını, materyallerini sabitlemeli. Zira bunlar savrulur, devrilir; insanları yaralar, öldürür. Kocaeli’nde 99 sarsıntısında, ölümlerin yüzde 3’ü binalardan değil, eşyalardan oldu. Yaralanmaların yüzde 50’den fazlasının nedeni de birebir. Afetleri önleyemeyiz, meyyit, yaralı sayısını sıfıra indiremeyiz ancak tedbir alarak azaltabiliriz. Büyük ekonomik kayıpları azaltabiliriz.

Uzmanlara nazaran beşerler zelzelenin kendisinden değil, binaların altında kalmaktan korkuyor.

‘Tarihsel kayıtlar, fayın tek modül kırıldığına dair delil sunmamaktadır’

Prof. Dr. Nurcan Meral Özel-Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Sarsıntı Araştırma Enstitüsü Müdürü

Japonya’daki Hokkaido Üniversitesi’nde sismoloji alanında doktora yaptı. Akademik ve idari mesleği boyunca birçok değerli milletlerarası proje yürüttü.
Türkiye’de zelzele araştırma altyapılarının gelişimi ve teknoloji transferi mevzularında rol oynadı.

◊ Son yaşanan 6,2 büyüklüğündeki sarsıntı ve artçıları sayesinde uzun müddettir zelzele aktivitesi
düşük olan Kumburgaz segmentinin davranışına yönelik temel bulgular elde edildi. Tüm aktivite,
1999 sarsıntıları sonrası yapılan deniz araştırmalarıyla haritalanan fay zonu içinde gerçekleşmekte olup kırılmayan yerleri bu haritalar ve yeni aktivite sayesinde belirlemek mümkün.

◊ Şimdi bir haftası geçmiş bu sürecin en kısa vakitte sonlanması için çalışmalar 7/24 devam ediyor. Marmara Denizi içinden geçen faya ilişkin en fazla bilimsel çalışmayı yapan kurum Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi Sarsıntı Araştırma Enstitüsü’dür (BÜ KRDAE). Hem bilgi toplayıp tahlil eden hem de bu datalarla master-doktora eğitimi yaptıran ve araştırmacı kimliğini memleketler arası bilim dünyasında geliştiren yegâne kurumdur. Toplanan bilgiler tüm araştırmacılara açıktır.

◊ Marmara Denizi’nin tabanında uzanan 150 km’lik Ana Marmara Fayı, Doğu Akdeniz’in tehlikeli sismik boşluklarından biridir. Büyük sarsıntılar üretme potansiyeli taşıyan bu fay, birden fazla segmentten oluşur. Karmaşık ve kesimli yapısı onu İstanbul sarsıntısını sıkıntı öngörülebilir bir tehdit haline getiriyor.

◊ Her segmentin farklı fizikî özellikleri var. Tarihi olarak bu segmentler 6,5-7,3 sarsıntılar üretmiş ve tekrarlanma döngüsünde belirsizlikler gözlenmiştir. Birçok kaynak Marmara için 200-250 yıllık bir tekrarlama dönemi verse de bu, ülkü faylar içindir. Marmara’nın karmaşık fay geometrisi bu cins kolaylaştırılmış modellerle açıklanamaz.

◊ İkinci bir belirsizlik de doğu ve batı segmentlerinin farklı davranıyor olması. Batı kesim (Ganos-Tekirdağ) daha sistemli, büyük sarsıntılar üretirken doğu segmentler (Orta Marmara-Kumburgaz-Prens Adaları) küçük ve orta büyüklükte zelzelelerle gerilim boşaltıyor. 2019 ve 23 Nisan 2025 zelzeleleri buna örnektir. Yaklaşık 12 km derinlikten başlayan ve yüzeye ulaşan bu sarsıntılar kısmi güç boşalmasına neden olmuş, komşu segmentlere gerilim aktarmıştır. Zincirleme tesir, çoklu zelzele dizilerinin temelidir.

◊ Tarihî bilgilerde, Ana Marmara Fayı’nın tek modül halinde kırıldığına dair ispat yok. Bu da gelecekteki zelzelelerin kesimli ve çoklu olabileceğini gösterir.

◊ 1939 Erzincan’dan başlayıp 1999 İzmit ve Düzce sarsıntılarıyla Marmara Denizi’ne ulaşan 7’nin üzerindeki zelzeleler, Kuzey Anadolu Fayı’nın döngüsünü Marmara’daki sismik boşlukla tamamlamaktadır. Bu boşluğun 6-7 aralığında zelzelelerle doldurulması, müşahedelerle örtüşmektedir (23 Nisan depremi). Her ne kadar ‘süper döngüler’ bilinse de Marmara Fayı’nın yakın devirde 7,4’ün üzerinde büyük bir döngü oluşturma potansiyeli sonlu görünmektedir.

◊ Muhtemel zelzelelere ait farklı görüşlerin ortaya çıkmasının temel nedeni, araştırmacıların farklı bilgi birikimlerine dayalı olarak geliştirdikleri bilimsel modellerdir. Bu modeller, her yeni zelzele sonrası alandan elde edilen datalarla test edilmekte, gerektiğinde revize edilmektedir. Bu süreç, bilimin tabiatında yer alan dinamik ve daima gelişen bir yaklaşımı yansıtmaktadır. Bilhassa jeofizik mühendisliği hocalarımız ortasında temel hususlarda büyük görüş ayrılıkları bulunmamaktadır.

7/24 bilgi izleme

◊ KRDAE, 1999 Gölcük zelzelesi sonrasında devlet kurumlarımızı ve kamuoyunu süratli, hakikat ve vaktinde bilgilendirme konusunda kıymetli bir rol üstlenmiştir. Hudutlu teknik imkânlara karşın, 7/24 bilgi izlenmiş, geceleri toplanan ön bilgiler sabahları uzmanlarca değerlendirilmiş ve sonuçlar günlük olarak kamuoyuyla paylaşılmıştır. Bu süreç kamuoyunda büyük bir inanç oluşturmuş ve sarsıntı şuurunun gelişmesine kıymetli katkı sağlamıştır. Anlaşılmazlıklar endişelerin kaynağıdır. Bu nedenle toplum açısından
en değerli yaklaşım, bilimsel değerlendirmeler içinde muhtemel en berbat senaryoya nazaran hazırlık yapılmasıdır. Toplumu emniyetli ve aktüel bilimsel datalarla bilgilendirmek, mümkün risklere karşı hazırlıklı olmak için büyük ehemmiyet taşımaktadır.

‘Ekrana hususun uzmanı olmayanlar çıkıyor’

Dr. Gülsen Uçarkuş-İTÜ Jeoloji Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi

Marmara Denizi, Doğu Anadolu Fayı ve öbür faal fay sistemleri üzerine paleosismoloji ve etkin tektonik odaklı projeler yürütüyor.

◊ Sarsıntı hakkında bilgi kirliliğinin artmasına sebep iki aktör var: Medya ve yerbilimciler. Medyanın yanlışsız uzmanlara ulaşma zaruriliği var. Örneğin ABD’de San Andreas Fayı, Japonya’da büyük fay sınırları var lakin buralarda yerbilimciler televizyonlarda sıkça konuşmaz. Zira halkı ilgilendiren kısım zelzele mühendisliğidir; binaların yer uygunluğuyla inşa edilip edilmediği üzere. Türkiye’deyse kimi yerbilimciler, sarsıntı araştırması yapmadan, yayın üretmeden ve projelerde yer almadan yıllardır ekranlarda konuşuyor.

◊ Biz günlerdir çalışıyoruz fakat çıkıp yorum yapmıyoruz. Zira yeni bilgilerle, sismolog ve jeolog hocalar birlikte sarsıntısı anlamaya çalışıyoruz. Zelzele olur olmaz televizyona çıkmak, bu mevzuyu muhakkak anlamamanın birinci işareti. Şimdi sarsıntının sistemi çözülmeden, fayın yüzeyde ne kadar kırıldığı bilinmeden senaryolar üretildi ve bunların birçok yanlıştı. Bu zelzelede deniz tabanında oluşan deformasyonun sismologlar tarafından incelenmesi gerekiyor. Bu araştırmaları yapacak olanlar, Kandilli Rasathanesi, Boğaziçi Üniversitesi ve öteki üniversitelerin sismoloji kısımlarıdır.

◊ Aslında fikir ayrılığı yok. Yalnızca ekranlara bahsin uzmanı olmayanlar çıkıyor. Kuzey Anadolu Fayı, Erzincan’dan Saros Körfezi’ne uzanan bir levha sonu. Bu sistemin sadece 15 km’lik bir kesitinde 6,2 büyüklüğünde bir sarsıntı yaşadık. “Enerji boşaldı, tehlike geçti” demek büyük bir yanılgı. Bu telaffuzlar, cehaletten kaynaklanıyor. Bu süreci bilimsel sorumluluğu olan akademisyenler üzülerek izliyor zira bilgi kirliliğini durdurmak neredeyse imkânsız. Fay, deniz tabanında uzanıyor ve birkaç modülden oluşuyor. Her fay segmenti vakitle yırtılır ve biz bunu sarsıntı olarak hissederiz. Şu an konuşulması gereken, İstanbul ne kadar hazır? Bu, jeologların değil, zelzele mühendislerinin ve risk uzmanlarının işi.

◊ 1999 İzmit ve Düzce, 2023 Kahramanmaraş sarsıntıları halkta derin izler bıraktı. Maraş’ta üç fay kesimi kırıldı, akabinde 8 saat sonra Malatya’da yeni bir kırılma yaşandı. Bu durum, sarsıntı fiziğiyle ilgili birçok ezberi bozdu. Bilim dünyasında saygın isimler, 6 Şubat sarsıntılarının literatüre büyük katkılar sağladığını belirtti. Herkes Adalar segmentinin kırılmasını beklerken, fay batıda Silivri açıklarında kırıldı. Bu tıp gelişmeler bilimsel platformlarda tartışılmalı. İstanbul’u ilgilendiren kısım, güneyimizde deniz tabanındaki tehlikeli fay sınırı. Modüllü yapısı nedeniyle
6-6,5 büyüklüğünde sarsıntılar üretiyor. Bazen bu kesimler birlikte kırılırsa, 1509’daki üzere 7’lik sarsıntılar olabilir. Lakin aslında korkmamız gereken fay değil, binalar.

◊ Halkın yapması gereken tek şey hazır olmaktır. Lakin halk çok travmatize, çok hassas. O yüzden bilgi kirliliği büyük ziyan veriyor. Beşerler sarsıntının kendisinden değil, binaların altında kalmaktan korkuyor. Bu çok makus bir tecrübe ve yaşanmış bir gerçek. Medyanın buna hassas yaklaşması gerekiyor.

‘Denizin altında müşahede sınırlıdır’

Doç. Dr. Onur Tan-İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Mühendislik Fakültesi Jeofizik Mühendisliği Kısmı, Sismoloji Anabilim Dalı

Türkiye/Ege/Kafkasya etkin tektoniği, sarsıntı yırtılma modellemesi, zelzele büyüklüğü belirlemesi ve dönüşüm bağlantıları, sarsıntı tehlike tahlili üzere birçok alanda çalışmaları var.

◊ Marmara’da sarsıntı olmayacak demek bilimsel olarak imkânsızdır. Tarihî kayıtlarda yıkıcı tesiri olan zelzeleler olduğu bilindiğine nazaran yenilerinin de olması kaçınılmazdır. Bir sarsıntı sonrası yırtılan fayın uç kısımlarında tansiyon yüklenir. Coulomb Tansiyon Değişimi tahliliyle bu kestirim edilebilir. Teorik olarak 0.01 bar ek tansiyon, halihazırda tansiyon yüklü kayaçların kırılmasına neden olabilir. Marmara’daki ana fay üzerinde yeni bir zelzele oluşabilir. Bunun büyüklüğü ve vakti hesaplanamaz.

◊ Zelzele anındaki yırtılma, fay düzlemi üzerinde biriken güce ve hareketi engelleyen alanların dayanımına bağlı olduğundan büyüklük söylemek afaki olur. Medyada geçen küsuratına kadar verilen sayılar, bireylerin fayın mümkün yırtılma uzunluğuyla ilgili kendi fikrinin bir istatistiksel formülle büyüklüğe çevrilmiş bedelleridir.

◊ Yerbilimciler olarak zelzeleler ve yerler üzerine bilgi toplar, yorumlar ve senaryolar hazırlarız. İnşaat mühendisleri yapılaşmayı, kent plancılar dirençli kentleri tasarlar. Yöneticiler de
uygulamayı sağlar. Lakin bu zincir ülkemizde kurulu değil. Bilhassa İstanbul yüksek katlı apartmanlar ve dar sokaklarla dolu. Son sarsıntıda beşerler açık alan bulamayarak kaldırımlarda bekledi. Büyük bir zelzelede bu sokaklara girilemeyeceği açıktır.

◊ Zelzeleleri anlamaktaki temel sorun, yeraltını direkt gözlemleyememektir. Yalnızca sismometrelerle dinleyip jeofizik sistemlerle tahlil ederiz. Bu datalar, farklı modellerle yorumlanır ve bilgi birikimine nazaran farklı çıkarımlara neden olur. Zelzelenin nedeni fay değil, yerkabuğunda biriken gerilmedir. Gerilme, kayaç dayanımını aştığında yırtılma başlar ve sismik dalgalar oluşur. Her yırtılma sonunda bir fay oluşur. Artçıların dağılımı, fayın yer içindeki uzanımını gösterir.

◊ Marmara’da fay zonu denizin altındadır, müşahede sonludur. Yalnızca etraftaki sismometreler ve birtakım deniz tabanı yollarıyla bilgi toplanabilir. Bilimsel yaklaşım gereği farklı bilgiler farklı yollarla tahlil edilir. Bu yüzden yorumlar da farklı olabilir. Asıl sorun, bilgi toplamamış ve tahlil etmemiş birtakım akademisyenlerin kanılarını medyada mutlak hakikat üzere sunmaları. ‘Deprem uzmanı’ kavramı bilimsel olarak yoktur. Farklı disiplinlerden gelen şahısların yorum yapması bilgi kirliliği yaratır. Bilimsel mecmualarda yayını olmayanların yorumları aldatıcıdır. Sarsıntı konusuna ömrünü vermiş uzmanların bile birinci saatlerde yorum yapması yanlışsız değildir.

‘Yerbilimleri dünyada en fazla alt disipline sahip bilim kollarından birisi’

Prof. Dr. Ziyadin Çakır-İstanbul Teknik Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü

Yüksek lisansını 1996 yılında İngiltere’deki Bristol Üniversitesi’nde, bütünleşik doktorasını Institut de Physique du Globe’da yaptı. Bilimsel mecmualarda yayımlanan çok sayıda makalesi var.

◊ Marmara Denizi içinde,
23 Nisan zelzelesinin doğusunda
7 ve civarı büyüklükte sarsıntı üretme potansiyeline sahip olan ve uzun vakittir kırılmayan fay kesimleri mevcut. 23 Nisan zelzelesi bu faylar üzerinde gerilme artışına neden olmuş ve bu da beklenen İstanbul/Marmara sarsıntısını vakit bakımından daha öne çekmiş durumdadır.

◊ Uzmanlar ortasındaki görüş ayrılıklarının tek sebebi medyanın yanlış tavrı. Marmara ve hatta Türkiye genelinde hiçbir zelzele yahut fay çalışmamış ve bu bahislerde hiçbir bilimsel yayını ve münasebetiyle uzmanlığı olmayan şahıslara medyada yer verilmekte.

◊ Yerbilimleri dünyada en fazla alt disipline sahip bilim kollarından birisi. Bu nedenle zelzeleyle ilgili sorular sarsıntı çalışan uzmanlara sorulur.

‘Ortada bilimsel bir tartışma yok’

Volkan Sevilgen-Jeofizik yüksek mühendisi, eski Kuzey Kaliforniya Sarsıntı Mühendisliği Araştırma Enstitüsü Başkanı

ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) Dış Afet Yardım Ofisi tarafından finanse edilen Balkan ülkeleri için dört yıllık olasılıksal sismik tehlike değerlendirmesini yönetti. Sarsıntı tehlikesi ve Coulomb gerilim etkileşimi üzerine çalışmaları seçkin jeofizik ve sismoloji mecmualarında yayımlandı.

◊ Aslında ortada bir bilimsel tartışma yok. Biliminsanlarının yaptığı bilimsel çalışmalar var, bir de üniversite unvanı taşıyan şahısların basın açıklamaları. Gerçek bilimsel buluşlar, tıpkı gazetecilerin haber atlatması üzere, kimseye duyurulmadan yayımlanmak istenir; zira bilim dünyasında en bedelli şey atıftır. Saygın bir mecmuada makale yayımlamak şiddetli bir süreçtir. Bu nedenle, bilimsel süzgeçlerden geçmiş makalelerle basına verilen ham demeçleri karşılaştırmamak gerekir. Bilimsel tartışma olması doğaldır. Zira hem datalar, hem yorumlar hem de evvelki çalışmalar vakitle gelişmektedir. Öteki bir yerde meydana gelen bir sarsıntıdan elde edilen bilgiler, sizi farklı bir yoruma götürebilir.

Deprem sonrası bireylerde anksiyete, depresyon, daima tasa üzere tesirler ortaya çıkabilir.

‘Günlük hayatımıza dört elle sarılmalıyız’

Klinik sıhhat psikoloğu Faruk Bozkır zelzelenin şahıslar üzerindeki ruhsal tesirini anlattı: “İnsanlar kendi denetiminde olmayacak, olamayacak bir durumdan ötürü ağır bir gerilimle karşı karşıya.”

◊ Beşerler farklı reaksiyonlar veriyor zira herkesin ruhsal zenginliği birbirinden farklı. Bu nedenle kimi daha vakar, sakin davranabilirken kimi de biricikliğine, hayat hakkına yönelik önemli bir tehdit üzere algılayıp önemli bir anksiyete yaşayabiliyor.

◊ Kronik gerilimde fizikî, duygusal, bilişsel ve davranışsal birtakım belirtilerin kümelendiğini görüyoruz. Fizikî olarak yorgunluk, baş ağrısı, kas gerginliği, sindirim sorunları, uyku kalitesinin düşmesi, bağışıklık sisteminin bozulmasıyla hastalıklara karşı direnç düşüyor.

◊ Anksiyete, depresyon, daima kaygı, duygusal duyarsızlık, genel bir huzursuzluk üzere tesirler ortaya çıkabilir. Kronik gerilim konsantrasyon ve motivasyon kaybına, makûs beslenme alışkanlıklarına, uyku düzensizliklerine, bağımlılıklara sebep olabilir.

◊ Zelzeleyle ilgili tedbirlerimizi almak; kurumlarda, fabrikalarda, okullarda, konutumuzda zelzeleyle ilgili tatbikatlarımızı yapmak, zihinsel ve fizikî olarak hazırlanmak sağlıklı ve hakikat bir yol.

◊ Doğal afetler hayatın gerçeği. Ebeveynlerin bu mevzuda sağlıklı bir formda bilgi ve his alışverişi yapması, çocukları bu sürece bilişsel ve zihinsel hazırlaması değerli.

◊ Bir planın olması bireyde denetim hissini, özalgı denetimini arttırır. Bu türlü bir anda kendini savunmasız, çaresiz hissetmesi yerine yapabileceklerine odaklanması onu çok daha güçlü kılar.

◊ Günlük hayatımızın gerektirdiği, ana odaklanarak işimize, eğitimimize, meşguliyetlerimize, hobilerimize, rutinlerimize dört elle sarılmalıyız. Hem yarını düşünerek akılcı stratejiler geliştirmeli hem de bugünü düşünerek günlük hayatın olağan akışında kalmaya devam etmeliyiz.