Bugünlerde her şey eskiye göre daha büyük. Meskenler, televizyonlar, otomobiller hatta porsiyonlar ve bel etrafları bile…
Kaliforniyalı Autumn Bates, insanların geçmiş yıllarda neden daha zayıf olduklarını, 60’lı yıllarda beden yağ oranlarının daha düşük olduğunu merak edip bunu nedenlerini araştıran bir beslenma uzmanı…
Uzmanlar, bu değişimi genelde çok işlenmiş besinlerin ve daha fazla kalori içeren yemeklerin alımının artmasına bağlıyor ve obezitenin kalp hastalığı, diyabet, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, karaciğer hastalığı, uyku apnesi ve birtakım kanserler de dahil olmak üzere bir dizi sıhhat problemine yol açabileceği konusunda uyarıyor.
Beslenme uzmanı Autumn Bates, daha az antrenman yapmalarına ya da akıllı saat üzere aletlere sahip olmamalarına karşın insanların geçmiş yıllarda neden daha zayıf olduklarına dair dört nedeni ayrıntılandırdı.
Bates, Daily Mail’e verdiği demeçte bu mevzuyu araştırmaya, geçtiğimiz günlerde YouTube’da ‘1960’larda neden bu kadar zayıf olduğumuzu sorgulayan’ bir kısa sinema izledikten sonra karar verdiğini söyledi.
2024 yılında Amerikalıların yüzde 43’ü obez olarak kabul edilirken, bu oran 1960’larda yalnızca yüzde 13’tü.
Bates, 60’larda Amerika’da obezite oranı yaklaşık yüzde 13′ olduğunu, bunu bir perspektife oturtmak gerekirse, şu anda 2025 itibariyle yüzde 43’e yaklaşan bir obezite oranı olduğunu ve bunun biraz çılgınca olduğunu zira 60’larda insanların sağlıklı besin seçimleriyle tanınmadığını tabir etti.
Peki neden 60’lı yıllarda beden yağ oranımız bu kadar düşüktü?
EV YEMEKLERİ TÜKETİLİYORDU
Yüksek kaliteli protein, biraz meyve, biraz ekmek, biraz zerzevat ve süt
Obezitedeki artışın gerisindeki birinci kıymetli faktör mesken imali, taze yemeklerin azalmasıdır. Bunlar evvelce kuraldı; istisna değil. Klasik olarak o vakitlerde hakikaten yüksek kaliteli protein, biraz meyve, biraz ekmek, biraz zerzevat ve muhtemelen süt içeriyorlardı.
Bates, tıpkı besleyici formülün çocukların okul için hazırladıkları öğlen yemeklerine de uygulandığını, hasebiyle çocukların bugüne kıyasla daha istikrarlı beslendiğini belirtti.
Bates, 1960’larda insanların ne yediğini incelediği araştırmasında, tanınan yemeklerden kimilerinin kızarmış tavuk, köfte, dana yahni, biftek ve patates olduğunu söyledi.
O devirlerde porsiyon büyüklüklerinde artış görülen fast food yiyeceklerden çok az bahsediliyor. Şimdilerde popüler hamburger ve patates kızartmasının bir porsiyonunun kalori ölçüsü yaklaşık 2000’e ulaşmış durumda.
Bates, meskende hazırlanan yemeklerin yararları ortasında daha düşük şeker alımı, ekstra protein ve daha fazla zerzevat olduğunu söylüyor.
Johns Hopkins Üniversitesi’nde daha evvel yapılan bir araştırma, yemeklerini sık sık meskende pişiren şahısların, yemek pişirmeyenlere kıyasla daha az karbonhidrat, daha az şeker ve daha az yağ tüketme eğiliminde olduklarını ortaya koydu.
Diyetisyen Gülçin Işık, son vakitlerde tüm dünyada artan obezitenin nedenlerine bakıldığında; işlenmiş yiyeceklerin artması, fazla kalorili besinlerin tüketimi, hareketsizliğin azalmasıyla direkt temaslı olduğunu söyledi. Bu mevzuda daima araştırmaların yapıldığını, bunun nedenlerini ortaya çıkarmak için bilim insanlarının da ziyadesiyle uğraştığını söz eden Işık, beslenme uzmanı Autumn Bates üzere en kıymetli nedenin konutta pişirilen yemeklerin azalması olduğunu bu nedenle eskiye kıyasla obezite artışı yaşandığını belirtti.
“Yüksek kaliteli proteinlerin yerini, yüksek karbonhidrat ve yağ içerikli besinlerin alması, daha az zerzevat, meyve, süt eserleri tüketiminin olması günümüzdeki obezitenin en kıymetli nedenlerinden bir tanesi haline getirmiştir.” diyen Işık, çocukluktan itibaren işlenmiş, düşük proteinli, yüksek yağ içerikli beslenme ile beslenen bireylerin; kalp hastalıkları, diyabet, obezite üzere hastalıkların alt yapısına yer hazırladığını, büyüdüklerinde bu sıhhat meseleleri ile çaba etmek durumunda kaldıklarını, halbuki konutta hazırlanan yemeklerle birlikte daha az şeker, yağ ve daha az kalori tüketimi sağlanarak, yüksek kaliteli proteinlerin lif tüketimi ve sonuçta daha az kalorili beslenmeyi desteklenmiş olacağını kelamlarına ekledi.
ULTRA İŞLENMİŞ BESİNLER YOKTU
Günde yaklaşık 800 kalori daha fazla alınıyor
Bates, günümüzde insanların her zamankinden daha kilolu olmasının bir öteki nedeninin de ultra işlenmiş besinlerdeki patlama olduğunu söyledi.
Ultra işlenmiş besinler, (UPF) uzun bir içerik listesi olan, raf ömrünü uzatan renklendiriciler, tatlandırıcılar ve koruyucular üzere yapay katkı hususlarıyla yapılan her şeyi kapsar. Hazır yemekler, dondurma ve ketçap; artık çok az besin kıymeti sunan besinlerle eşanlamlı olan UPF terimine giren eserlerin en sevilen örneklerinden bazılarıdır. Bu besinler, daha uzun mühlet dayanmalarını sağlamak ya da lezzetlerini arttırmak işlenmiş et, peynir ve taze ekmek üzere besinlerden farklıdır.
Bates, ultra işlenmiş besinlerin neden makûs olduğunu şu kelamıyla özetledi: “Yediğinizde sizi tatmin etmez bu nedenle daha fazla yemenize neden olur.”
Bates, bugün Amerikalıların diyetinin yüzde 70’inin UPF’lerden oluştuğunun kestirim edildiğini söyledi ve kimi çalışmaların bu ultra işlenmiş besinlerin günde yaklaşık 800 kalori daha fazla yememize neden olabileceğini zira çok daha az tatmin edici olduklarını ortaya koyduğunu söyledi.
Bu besinlerin şişmanlatıcı tesirinden kaçınılmasını ve daha sağlıklı alternatiflerle değiştirilmesini tavsiye eden Bates, ek içerikli paketlenmiş atıştırmalıklar yerine meyve, zerzevat, fındık ve yağlı tohumların tercih edilebileceğini kelamlarına ekledi.
Gülçin Işık, raf ömrünü uzatan renklendiriciler, tatlandırıcılar, gözetici katkı unsurları artık çabucak hemen pek çok paketlenmiş eserlerin içerisinde yer aldığını, bunlar tokluk hissini azaltarak daha fazla yemeye neden olduğunu söyledi.
ÇOK DAHA AKTİFTİLER
İçeride kalmak zorunda olmak bir cezaydı
Bates,1960’larda toplumun daha zayıf olmasına katkıda bulunan üçüncü şeyin ise insanların çok daha aktif’ olmaları olduğunu söyledi ve kelamlarına şöyle devam etti:
“O devirde işgücünün büyük bir kısmı fizikî olarak daha zorlayıcıydı. Ayrıyeten çok daha az yapılandırılmış aktiviteleri vardı, yani nitekim idman yapmıyorlardı. Babam her vakit gençken çok utandığını söyler zira babası o vakitler bir sıhhat delisiymiş ve koşuya çıkarmış ve arkadaşları onunla dalga geçip neden koştuğunu sorarlarmış zira insanların daha etkin işleri varmış.”
Gülçin Işık, o devirlerde teknolojinin şimdi o kadar ileri olmaması, daha az otomobil, daha az teknoloji ile bir arada; insanların istemeden bile olsa daha hareketli olduklarını, bu durumun da onları takibe muhtaçlık duymaksızın fizikî olarak daha sağlam, kas oranı fazla bireyler haline getirdiğini söz etti.
Şu anda ise araçların kullanımı, yürüyen merdivenler, asansörler vb. durumlar insanların günlük hayatta harcadıkları gücün azalmasına neden olduğunu, ekran başında saatlerce duran çocuklar, gençler hatta yetişkin bireylerin, saatlerce hareketsiz kalabildiklerini söyleyen Işık, bu nedenle obezite ile çabanın başında daha hareketli bir ömür olması gerektiğinin altını çizdi.
Günümüzdeki üzere bilgisayar ekranının önünde oturarak ve muhtemelen işe gidip gelerek geçirdikleri bir tam güne kıyasla daha etkin günleri vardı.
Bates, teknolojinin gelişmesi ile birlikte insanların daha fazla konuta kapandığını ve ekranlarına yapıştığını, münasebetiyle daha az fizikî aktivite yaptıklarını söyledi ve ekledi:
“Annem, çocukken içeride kalmak zorunda olmanın bir ceza olduğunu söylerdi. 60’lı yıllarda çocukların içeride onları eğlendirecek pek bir şeyleri yoktu, bu yüzden dışarı çıkıp etkin olmaları ve oynamaları gerekiyordu.”
Bates, masa başında çalışanlar için bir koşu bandı edinmelerini buna ek olarak, haftada üç ila dört gün kuvvet idmanı üzere yapılandırılmış idman yapmalarını önerdi.
DÜZENLİ VE KÂFİ UYKU SİSTEMLERİ VARDI
Gün boyunca daha etkinlerdi, daha yorgun oluyorlar ve uykuları geliyordu
Bates, obezite salgınına yol açan bir öbür sorun olarak uyku eksikliğine işaret ediyor.
Bugün ortalama bir Amerikalı yetişkin gecede yaklaşık 7 saat 10 dakika uyuyor ve Twitter kurucu ortağı Jack Dorsey ve Lider Donald Trump üzere günümüzün başarılı bireyleri 4 saatin en uygun uyku ölçüsü olduğunu tez ediyor.
Bu durum, araştırmaların ortalamanın 8,5 saate yakın olduğunu gösterdiği 1960’lı yıllarla karşılaştırıldığında uyku sistemindeki bu değişimi yorumlayan Bates, daha az uyku, obezite ve kilo alımı ile değerli ölçüde temaslı olduğunu az uykunun açlık hormonlarının artmasına neden olduğunu, hasebiyle sonraki gün kendinizi çok daha aç hissedeceğinizi söyledi.
Bates, insanların uyuyamamasından teknolojiyi sorumlu tutuğunu ve geceleri dizüstü bilgisayarlar, televizyonlar ve telefonlar üzere dikkat dağıtıcı şeylerin arttığını tabir etti.
Eskiden beşerler gün boyunca daha faaldi, hasebiyle daha yorgun oluyorlar ve uyumak istiyorlardı.
Bates, uyku sorunu için kendimize yine yatma saatleri belirlememiz gerektiğini zira geç saatlere kadar ayakta kalmak için çok farklı cezbeden şey olduğunu bu nedenle ne vakit uyuyacağımıza dair vakit hudutları koymamız gerektiğinin altını çizdi.
Az uykunun açlık hormonunu artışına neden olduğunu, iştah denetimini zayıflattığını belirten Işık; geceleri telefon, tablet, TV, bilgisayar üzere eserlerin uyku mühletini etkilediğini, dikkat dağıtıcı olduğunu, 1960’lı yıllarda ise insanların daha faal olmasının da uyku kalitesini artıran bir durum olabildiğini söyledi ve bunun nedenini şöyle açıkladı:
“Yorgun bir birey derin uykuya daha kolay ulaşır, uzun saatler uyuyabilirler. Özetle; uyku sürenizi takip edin, kâfi ölçüde uyumuyorsanız da kilo verme konusunda sorun yaşayacağınızı unutmayın.”
Kanada’nın Toronto kentindeki York Üniversitesi’nden Prof. Jennifer Kuk, 1980’li yıllarda bayan ve erkeklerin daha zayıf olduğunu söyledi. İnsanların giderek kilo almasının sebebini de, kullanımı yaygınlaşan antidepresanlara ve besinlerdeki hormonlara bağladı. Profesör Kuk ilaçlar ve hormonların fazla kilolara neden olduğunu söyledi.
TÜRKİYE’DE OBEZİTE SAYILARI NE DURUMDA?
Obezite, dünyada olduğu üzere Türkiye’de de halk sıhhatini kıymetli ölçüde tehdit eden ve sıklığı giderek artan bir sorun. Araştırmalar obezite sıklığının ülkemizde %30’un üzerine çıktığını ve Avrupa kıtasındaki en kilolu ülke pozisyonuna geldiğimizi gösteriyor.
Dünya Sıhhat Örgütü’nün dataları, Türkiye’de yetişkinlerin 3’te birinin obezite, üçte birinin çok kilolu ve geriye kalan 3’te birinin de olağan kilolu olduğunu gösteriyor.
Özellikle bayanlarda obezite sıklığı %40 olduğu biliniyor. 5-19 yaş ortası çocuk ve ergenlerde obezite yaygınlığı Dünya Sıhhat Örgütü datalarına nazaran yaklaşık %12’dir.
Dünya Sıhhat Örgütü’nün şimdiki datalarına nazaran dünya genelinde obeziteli birey sayısı 1 milyarı aşmış durumda. 2050 yılı projeksiyonuna bakıldığında yetişkinlerin %60’nın, çocuk ve ergenlerin %30’nun fazla kilolu yahut obez olacağı öngörülüyor.